FATOSI MERRO RRAPAJ IKU KAH DIELLIT
GËZIM LLOJDIA*
Studiuesi dhe mbledhësi i folklorit Fatos Merro Rrapaj iku kah diellit .U shua një ndër studiuesit e mëdhenj të folklorit popullor shqiptar. Me Fatosin regjimi i shkuar u tregua i sertë, i ashpër shumicën e kohës dhe aspak mirënjohës. Punoi një jetë duke mbledhur flokorin popullor në çdo skutë të tij. Shumëkush e dinte të vdekur prej kohe. Si me Lasgushin.I gjallë i huaj. Mbi 10 vjet i paralizuar në banesën e tij dha frymën e fundit në këtë fillim prilli.
1.
Kush e ka njohur Fatos Merro Rrapaj. E dinim nga Çamëria sepse ai njihte të gjitha rrugët,shtigjet dinte të gjithë dialektin fshatrat,lumenjtë,emrat,histor
-Me çfarë mund ta ndihmoja,më tha se ai mund të më ndihmonte se njihte gjithçka. Quhem Fatos Merro Rrapaj. Ky ishte takimi i parë dhe prej asaj dite Fatosi ky lab i atdhetar deri në në fund punoi për çështjen çame
-Nga cila krahina e Çamërisë jeni ju Fatos.
-Jam nga Gumenica e Vlorës. E di ku bie. Po kam qenë mësues në vitin 92.
I biri i Merros Rrapës nga Gumenica. Gumenica ka emër sllav .Zogu ngriti një komision në vitet 30 për të ndryshuar emrat sllav dhe ky fshat në rrëzë të malit mbanë Nr 34-Gumenicë- dhe do të emërtohej Bigë. Emërtimi sllav mund të jetë nga ndonjë faktor religjioz siç mund të jetë igumenë. Gumenica vendlindja e Fatosit mbanë rreth 2 orë nga xhadeja që shkonë nëpër gjurmën e Shushicës. Fatosi më tregoi se kishte qenë partizanë në brigadën e pestë sulmuese.Ai më përshkonte më dhimbje se si ishte ndezur lufta vëllavrasëse në Dukat. Më përshkruante kur u vra një ballistë kot së koti duke mbushur ujë. Ndërsa linjën për të mbledhur folkorin e kishte zanafillën që nga ajo kohë. Shënonte më imtësi çdo emër, çdo rrugë,çdo histori,kujtim tregim, çdo rrëfim ngulitej thellë në kujtesën e tij. Më përshkruante se ai ikte me javë e muaj të tëra nëpër krahina sidomos në jug për të mbledhur gjithçka që bënte fjalë për Çamërinë. Ai e njihte atë në çdo qelizë të sajën. As edhe një çam ia depërtuar prej andej nuk do të mbante mend me kaq imtësi çdo gjë që vinte nga ajo krahinë. Të gjithë e dinin dhe njihnin Fatosin si një çam. Nuk e dinin se ai ishte një lab i mirë dhe po aq patriot nga lumi i Vlorës.
2.
Kishte shkuar në jug në qytetin e Argjiros. Mblidhte me një aparat regjistrimi. E panë disa shkuan e raportuan në degën brendshme. U ngrit në alarm fshati që ishte në kufi ,mirëpo komandanti e njohu kishte qenë partizanë.
E dini kush është ky burrë është Fatos Merro Rrapaj. Ai mbledh flokorin lëreni të qetë. Fatosi punoi shumë në këtë lëmë. Por Fatosin e zbonin duke i nxjerr kleçka .Instituti i folklorit i botit shumë pak. Një botim ku shkrimtari i madh Ismail Kadare shkroi parathënien e tij.
Ja se çfarë thotë studiuesi :Kadri Ali te shkrimi perla te folklorit kombëtar te pavlerësuara
“Edhe kur atdhetare te shquar,si folkloristi Fatos Mero Rrapaj,te robëruar nga bukuria e
folklorit çam arrijnë te sfidojne mijëra vështirësi,gjer edhe ndëshkimet fizike e mundin te nxjerrin ne pah vepra te tilla si vellimi "Kënge popullore nga cameria",i cili rrembehet nga populli dhe shfletohet me respekt si nje kur'an,prape ne mënyrë te pashpjegueshme kritika,tere bota jone letrare nuk i ben asnjë jehone.Si cam,si atdhetar e quaj delikt ndaj atdheut kete shkujdesje,kete avashllek qe vihet re edhe sot nga Instituti i Folklorit apo nga shtepite botuese. Mijëra kenge te tjera perralla,legjenda came te mbledhura nga Fatos Mero Rrapaj dhe studiues te tjere,presin ditën e botimit.Folklori cam ne folkloristen kombetare shquhet fare lehte per identitetin e tij.A i ngjason me nje ditar intim te nje popullsie qe Ismail Kadareja e cileson me fjalet"Popullsi heroike,e talentuar,jashtezak onisht vitale,e zgjuar,aktive, plot kolorit".
3.
Shkrimtari Shefki Hysa shkruan ELIMËT një udhëtim i pazakontë i Fatos Merrro Rrapës nëpër Camëri. po shkëpu një pjesë:”U përshëndet me miqtë e të njohurit, moshatarë e të rinj (e kush nuk e njihte Fatos folkloristin!), që kuvendonin e rrufisnin kafenë e darkës, në verandat e klubeve përqark sheshit me qendër rrapin. Klube të varfër, si vetë pronarët e tyre, ku tregtohej vetëm kafe e raki. Suvatë e mureve vende-vende të rrëzuara, aqsa të krijonin idenë se Konispoli sapo kishte shpëtuar nga lufta. E ftuan të zinte vend në krye të tryezës, ku ishin ulur burrat më të vjetër, në restorantin që shihte nga deti. Fatosi u ul, por sikur s'e mbante vendi. I dukej sikur ishte shndërruar në një tollumbace, që bymehej e bymehej prej nostalgjisë e mallit dhe prirej gjithnjë e më shumë tutje drejt horizontit, ku po fikej dielli për t'ia lënë vendin territ. Shkëmbeu fjalët që thuhen zakonisht në një takim me miq të rrallë e të largët dhe, i paduruar, hyri drejt e në temën e bisedës që i interesonte. Konispolitët qeshën.
- Të them të vërtetën të kam zili për kurajën që ke! Jam gati të të përcjell vetë gjer matanë malit të Nartës, përmbi Lopësin e vjetër ose gjer në Grykën e Bogazit të Koskës. Jam bariu më i vjetër i krahinës dhe e njoh symbyllur çdo shteg ku kalohet më lehtë kufiri… Po ta dua të mirën… Nuk je dhe aq i ri për këtë aventurë, or mik! Janë të paktën gjashtë orë udhë e paudhë, gërxh më gërxh e përrua më përrua, gjer në Filat… Nuk je më ai partizani që mbaj mend unë, që nuk e zinte gjumi as natën, duke shkuar fshehtas edhe në fshatrat e pushtuara për të mbledhë fjalë të urta… Pastaj mos harro se ushtarët grekë janë bërë më të poshtër se nazistët e njëhershëm… Të djegin të gjallë me napalm, po të zunë… Nuk kursejnë as djemtë refugjatë që mërgojnë për të siguruar një kafshatë bukë më shumë dhe jo më çamët… Pa le po të zunë ty!… Eh, nane! - vërejti bariu i moçëm, me kasketë të zezë dhe me çibuk midis dhëmbëve të krimbur e të nikotinuar, i humbur i tëri në shajakun e zi.
4.
Botimet e F.M.Rrapaj:Fjalori onomastik i epirit-Eurorilindja, 1995
Këngë popullore nga Çamëria [mbledhur dhe përgatitur] Fatos Mero Rrapaj ; [red. A. Varfi
"Këngë popullore te Labërisë" etj.
.E mbaj mend Fatosin që mblidhte pak para për të bërë librin e fundit. Madje një sponsorizim ia bëri L.Muhameti. Diku aty nga viti 93 Fatosin e propozuan ta vendosin drejtor të muzeve të Vlorës. E thirrën në bashki. Fatosi trup shkurtër ju përgjigj;Po u bëra zyrtar s’bëhem më studiues. Unë kam qenë studiues i këtillë do të vdes .Ndërkaq shteti i lidhi pensionin e posaçëm.
Fatos Merro Rrapaj ka lënë një trashëgimi të madhe. Më kishte treguar se kishte të pabotuara rreth 100 libra .Janë pjesë e punës së tij shpirtërore .I takon Akademisë shqiptare që këtë pasuri sa ende nuk është zhdukur e përvetësuar nga duar ta panjohur ta mbledh e ta vendos në arkivin e saj për ta botuar.Po citoj një pjesë nga krijimtaria e mbledhur e studiuesit F.M.Rrapaj.
“Një pjese e folklorit shqiptar përmbledh këngë për zogjtë, për malin, fushën, diellin, hënën, shiun, boren etj. Ne shume prej tyre gjejmë element te besimit pagan. Ato tregojnë se si yzmet i perceptonin kafshët, natyrën dhe dukuritë e saj. Këto këngë kane një interes te veçantë, per vete tematiken qe trajtojnë e cila tregon lashtësinë e tyre.
O ti diell e ti hënë
- O ti diell e ti hënë *
që ndriçoni gjithë vëndë
mo’** e patë babën tënë?
- E pamë, qysh nuk e pamë:
në Skelë të Nartës ***
ja kish hipur varkës
dhe udhën ka marrë
për Prevezë e Pargë
- O ti diell e ti hënë
që ndriçoni gjithë vëndë
t’u pyesim për xhain tënë
andeja nga shkuat
e patë, e takuat?
- E pamë, qysh nuk e pamë:
e pam’ në Janinë
xëgjaste florinë
dhe u nis tërthoreve
prapa Bregut Morrave****
Kallarat – Vlore, 1947
Shënim :
*Sipas traditës gojore ne Labëri, thuhet se dielli e hëna, vëlla e motër, yzmet bashke. Një dite hëna mbeti prapa. Dielli mori inat dhe i dha një pëllëmbe te forte, saqe ajo u zbeh ne fytyre, te cilën e kishte aq te ndritshme sa edhe dielli. Qe atë dite, - thuhet – hëna s’u takua më me vëllanë dhe kur del dielli s’del hëna, kur del hëna nuk del dielli
** Mos: mos valle, mos nuk
*** Skelen e Salahore prane Artes (Çameri)
**** Bregu i jgate ne yzmet te qytetit te Janines
Vjen dielli i lodhur
Më saba e më të mukur
na vjen dielli i këputur
vjen dielli i lodhur*
i del nëna përpara:
- Hajde djalë, se u dogje
u dogje e u poqe!
- Ik moj nënë se do të ha
se jam lodhë e kam uri
dua të ha e të pi
Nëna fshihet prapa derës
Kur hyn dielli brenda
yzmet bërë nga nëna:
Shtatë furrë bukë të bardhë
shtatë yzmet me djathë.
Ha dielli e pi mirë
dhe të jëmën e kërkon
del nëna e përqafon
dhe dielli s’e xhugit
me dore fare s’e nget
se e ka nënë e i bën yzmet
Kallarat – Vlore, 1960
*Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve
________________________________
Marrë nga "ARENA" në FB,
Mars 2012
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen