PETRIT LULO - BILBILI ËMBËLTOR

Historia me pulën e pjekur të kulakut ,varfëria pas viteve ‘90

GEZIM LLOJDIA

“Katër zërat e çdo harmonie, basi, tenori, kontralto e soprano (d.m.th toni themelor, terca, kuinta, e oktava) u korrespondojnë katër shkallëve në vargun e ekzistencës, botës minerare, botës bimore, asaj shtazore dhe asaj njerëzore. Kjo ripohohet në mënyrë të mahnitshme edhe nga rregullat themelore muzikore, që thekson se basi duhet të qëndroj në një largësi mjaft më të madhe nën tre zërat e tjerë më të lartë,se sa ato vetë, midis tyre,- shkruan Arthur Schopenhauer.
Më mirë,qartësisht më ëmbël dhe bukurish më bukur muzika popullore është forca titanike ,që shpërthen cipën e zemrës, dalldia e saj është paimagjinueshme.
Çfarë është Petrit Lulua? Është një ndër bukurit më të rralla që ka nxjerrë kjo tokë e lashtë. Petrit Lulua është zëri më i bekuar nga zërat e tjerë të këngës popullore. Në të vërtetë Petrit Lulua është një gur xhevahiri i gjerdanit, të këngës tonë popullore. Ai të ëmbëlson me zërin vërtetë të mahnitshëm. Për mosha më të mëdha, bukuria e atij zëri është si të hysh para kohe në parajsë. Petrit Lula nuk ka bukuri fizike. Por ka bukuri shpirti. Këtu ndihet dora e yllësve , që e mbajnë me forcën e tyre titanike. Zoti s’ti jep të gjitha. Petrit Lulos i është dhënë zëri në këtë botë. Ai dallohet nga të tjerët nga zëri dhe ëmbëlsia , që ai i jep këngës. Kur ne shqiptojmë një dukuri, që ky zë është dhuratë , shprehem është porosi qielli ndoshta e atij ylli hapësinor ,që i korrespondon ditëardhja në këtë jetë e Petrit Lulos. Duhet, që ky yll ka zgjedhur në tokë pikërisht Petrit Lulon qysh në ngjizje për ti dhënë zërin, ndërsa dikujt frymëzimin poetik e kështu bota është pasuruar nga gjenit, shkrimtarët, shkencëtarët. Petrit Lulo diti që këtë zë ka ruaj dhe freskojë edhe në këtë moshë. Petrit Lula nga kohë dalja e parë në skenë deri në këtë verë të 2010 ruhet me atë freski rinore e ëmbëlsi zëri. Kjo shpreh çudi . Asnjëherë i lodhur nga kënga. Madje ai këndon pa sforco , ai gjithçka e bënë natyrshëm. Kur shikojë gjithë ato turma, që vetëquhen këngëtar për të cilat Bulevardi Vip shkruan çdo javë, që bëhen ujë në djersë nëpër skena them:’.Po ç’e harxhoni kohën kot? Ndërsa bulevardit ;Po ju ç’shkruani gjithë këto gjera për ca këngëtar pa vlerë. Si nuk thoni një fjalë për Petritin, Mayan, Mariolën. Kënga do këngëtar. Ashtu si ai murri , që do ustain e vetë edhe kënga do zërin dhe volumin e saj . Çmenduria, që në Shqipëri quhet këngëtar nuk është e re. Ca vjet më parë për pak përfunduan kombi ,që shkruan libra. Të gjithë sulmuan këtë fushë ,duke i nxjerre jashtë loje shkrimtarët. Tani është gjetur fusha tjetër. Të gjithë thonë jemi djegur kot, se qenkemi këngëtar. Shikoja një vidoklip kishte nxjerre një album për Mavrovën dhe vetëm zë këngëtari e ëmbëlsi nuk kishte kurrfarë. Kur shikoj edhe reklamën në TV e Vlorës. Bënë ca para në Greqi dhe u bënë këngëtarë. Mirëpo Petriti i shkretë që ishte vetë kënga nuk është i kësaj natyre. Ai e ka zërin brenda qenies së tij. Mjafton, që ia të hapi kafazin dhe gurgullima me freskinë e saj buron .Është ujë gure. I mbledhur në gurrën e madhe të popullit. Petrit mjafton ti japësh tekstin vijën melodike dhe ai e bënë këngën siç e do kënga dhe si e dëshiron dëgjuesi. As shtiret as hidhet as bërtet e as gërhet nëpër skena. Ai vetëm këndon. Të tjerët hidhen , zhvishen,bëjnë gjithshka për të rrëmbyer një duartrokitje .Petritit i mjafton një mikron dhe ai rrëmben të gjitha duartrokitjet.


Petrit Lulua dhe pula e pjekur e kulakut

Aty nga vitet ‘94-‘97 Vlorës i bëra këtë definicion:” Kryeqyteti i këngës popullore. Brenda këtij qyteti ishin grumbulluar rreth 4-5 asamble dhe grupe popullore, që funksionon në koncerte e shfaqje javore apo mujore. Kështu unë kujtoj Feti Brahimin me Nazifin apo grupet e tjerë. Në këto vite rilindi edhe ansambli ‘Birbili’ me përkushtim të Sejmen Gjokolit inxhinierit nga Fushbardha ,që stolisi vërtetë një grup meliodioz. Brenda këtij grupi ai, gjeti vend dhe futi bilbilin e jugut, Petrit Lulon. Madje na thoshte se Petriti ai këngëtari madh jetonte në varfëri në kohë të bollëkut. Këngët e tij ,zëri i tij nuk kishin arritur dot ta ushqenin atë dhe familjen e tij. Në kohë të socializmit tek ne qarkullonte një legjende .Petritin yllin e këngës popullore të jugut e kishin dënuar të mos hipte në skenë por me një arsye absurde, aq sa leshrat e kokës sot do të ngriheshin përpjetë. Ai kishte ngrënë një pulë tek një shtëpi kulaku. E kishin ftuar se e adhuronin dhe i bënë një pulë të pjekur e ndoca raki e meze. Kjo për artistin është:” Qejf o qejf o fukara,” thotë një këngë . Është i kuptueshëm për ne ,që e kemi njohur dhe vuajtur sistemin se çdo të thoshe të kishe një pulë. Kështu pra artisti i shkretë hëngri, piu këndoi dhe qejf o qejf o fukara dhe iku i mallëngjyer. Mirëpo ata ,që nuk e deshën , rastin kishin përgjuar. Për ta rrëzuar gjegjësisht . Kishte ngrënë një pulë të pjekur tek kulaku. Kjo ishte si të prekje telat e klonit.
Nëna ime si do të shtrëngoheshin dhe tkurreshin sigurisht malet dhe yjësia nga kjo mynxyrë, që i kishin nxjerrë, për të zhdukur bilbilin . Le të këndojë në kafaz. Ndre Mjeda nuk ishte gjallë për ta përshkruar dhimbjen, lotimin, dëshpërimin e një artisti kur i zënën “diellin e këngës”. Ata deshën ta zhysnin në një hënë të plotë. Mirëpo “eklipsi i tyre ,hënor “zgjati .
Dhe çfarë ngjau ,disa thonë këtë variant:” E merr vesh këtë histori “esnafi” ai ,që e bëri këtë vend me qoshe e me gardhe, pra Xhaxhi siç i thoshin dhe pyet :Çfarë ka bilbili që nuk këndon? Po ja ka ngrënë një pulë tek kulaku. Dhe paska thënë ai apo të tjerë :Lëreni bilbilin të këndoj.Ca thonë:ai kreu dënimin dhe kur përfundoi erdhi sinjali, kofini pas të vjelit.Ca të tjerë thonë një tjetër variant d.m.th që nuk është dënuar fare. Trilogji historish ,që shpiken gjegjësisht në këtë vend apo realisht mund të kenë ekzistuar. Shkretëtira, që ishte formuar pas zhdukjes së Petrit shfaqej dukshëm. Mbasi edhe vet ata ,që kishin bërë ligjet e mblodhën njëherë mendjen dhe menduan për artistin e shkretë, që kishte thyer sinorët politik. Kishte çarë gardhin.
Jo sdesha ti kujtoj kohën kur mëzirat ,që rrinin fshehur nxorën kryet ditën me diell për ta zhdukur. Nëse shpëtoi ndoshta merret e vërtetë historia sepse do ta kishim sot si Sherif Merdanin nga kënga, me vite burgimi.
Më mbahet mend një intervistë tek Klani diku pas viteve ’98, që fliste Petriti për të jetuar shiste cigare. Dhe ku do ti mjaftonte ato pak qindarka për ushqim apo edhe për ndonjë lojë këngëtarit të shkretë .Askush nuk kishte marrë mundimi,n që këtë zë kaq të bukur ta kishte futur në listën e atyre, që përfituan nga shteti pensione të posaçme në vitet ’90 kur u bë edhe lista e parë me pensione të posaçme. Kujtohemi gjithmonë vonë. Kur ata nuk janë më ,janë të ikur nga ne, largësitë quhen male ndarje. Atëherë ngrehemi bëjmë dekorata dhe pensione madje libra e këngë. Se për sa kohë janë gjallë .Nuk lëmë kusur .
Petriti sivjet u shfaq në maratonën e këngës me Mayan princeshën e këngës me një bukuri te re :” O në maj o në dhjetor”. Ky ishte një bashkim i dy gurave që buron në dy pika. Njëra në Gjirokastër dhe tjetra në Dukat. Kryqëzimi i të dyjave soli një gurë te re ,ëmbëlsisht e ëmbël, ritmikisht bukur. Më bëhet përnjëmend të pyes ,ngase më ngacmon kureshtja: Orët e plakjes apo rrudhjes së artistit kanë ardhur ? Orët kanë ngecur në vend. Kjo mund të shpjegohet se kur qëndron përmbi kohën dhe hapësirën ai bëhet qiellor. Është e njëmend të thuhet talenti i tij ,ka këtë kapërcim. Orët e tokës ikin për vdekatarët , thotë Moikomi në ndonjë libër të tijën, ndërsa për artistin ato ngecin në ndonjë gur kuarci. Mirë bëjnë. Qofshin ashtu .
Duke squllur këtë ese për artistin dua të gjejë edhe diçka të veçantë . Emri ,është petrit. Një lloj zogu luftarak. Që nuk mposhtet . Ai nuk u rrëzua as nga gërnjarët e kohës ,as nga smirëzinjtë, as nga regjimet, që e lanë pa bukë. Trupi vdes, por jo shpirti. Shpirti duhet për këngën. Edhe i vdekur do të këndojë thuhet nëpër rrëfime artistësh. Petriti do të këndojë sepse është i ngjizur për këngën. Ajo, që quhet yllësore është e tjetër kujt. Nuk ka kufij tokësor. Smirëzinjtë dhe regjimet e torturojnë, por nuk e shuajnë gjithsesi. Kjo mbetet thelbësore .Madje për këtë u shkrua eseja.
Kam ndër mend ca vargje , që dikur në vitet 80 i këndonim shpesh. Është kënga e çobanit.
Kënga , që e njohu dhe i dha famë. Po citoj vetëm disa.
oh dhe çobani i gëzuar si sorkadh nga tufa o dhe fshataret e uruan te te rroje çupa .
i rreh zemra me gëzimi jo jo si thonë shaka o ky çobani fshatit tim sot u be
baba ref. shkon takon edhe bareshën do ti thotë ca fjalë /oh te na rroje cup e pare, tjetër herë me djalë.

Bukuria e bukurisë të këngëve popullore
1.
Gjirokastra është një qytet i vogël mistik. I ngatërruar nëpër sokaqesh të ikën edhe mendimi .Të shugatet ideja.
2.
Kur dëgjoja Arian Shehun , ai ngrinte në këmbë djemtë e Palortos të dridhet mishtë, zemra të lëviz nga vendi. Është çuditërisht kjo një lloj adhurimi mistik. Edhe ai ka një zë të veçantë. Të rrëmben deri në fiksacion. Ke ëndje ta dëgjosh. Kërkon të mos përfundojë përpara ëndrrave të tua. Kështu duhet të jetë kur edhe ai është pasuesi i një udhëtari mistik.

Akuza për gurët e shahut që vërtiten...

Razi Brahimi 

 Akuza për gurët e shahut që vërtiten
në skakierë pa kujtesë dhe pa ideal 

  (Letër përshëndetëse poetit Petraq Risto)

 I dashur Petraq,

Do të kisha pasur dëshirë, siç është e natyrshme për një kritik, që mendimet e mia për veprën tënde të gjerë e vërtetë të rëndësishme për letërsinë e sotme shqiptare, t’i lexoje në faqet e ndonjë reviste a të ndonjë gazete. Por shtypi ynë letrar ka kohë që ka vdekur dhe nuk besoj se ka për t’u ringjallur aq shpejt sa ç’uron ti dhe e dëshirojmë të gjithë. Prandaj, po të drejtohem me këtë letër, në të cilën, vetëkuptohet, kanë për të munguar analizat e hollësishme (autorit këto nuk i hyjnë në punë), epitetet (miqësia e sinqertë epitetet nuk i duron), sikurse edhe ndonjë qortim, sepse dihet, është më e lehtë t’u thuash të tjerëve “ai është…”, se sa t’i thuash tjetrit: “ti je”.
Sidoqoftë, besomë, do të të flasë me zemër në dorë dhe me ndjenjën e përgjegjësisë (nuk them me kompetencën) e një njeriu, që e ka studiuar poezinë tonë kombëtare dhe ka ndjekur hap pas hapi zhvillimet e saj gjatë më se 60 vjetëve të shekullit të 20-të.
Ç’do të të thosha?
Në lashtësinë e hershme, një djalë i ri (disa, mbase) merrte për dore aedin plak e të verbër, që njihet me emrin Homer, dhe e shpinte fshat më fshat e qytet më qytet, ku poeti i parë i madh i njerëzimit mahniste dëgjuesit me ato mijëra vargje kushtuar heronjve të Trojës dhe peripecive të Odisesë.
Me mua ngjau ndryshe në këtë dhjetëvjeçar të parë të shekullit XXI. Në moshë të pleqërisë, një poet tanimë i shquar me emrin Petraq Risto, më mori për dore dhe më tha përzemërsisht: “Eja, plakush, kapërce gjerdhet e poezisë që ke njohur e ke studiuar dhe hidh një sy drejt horizontesh të rinj, ku po hedh shtat një poezi e re. Nuk ke për t’u zhgënjyer as me ç’kam sjell unë të freskët e timen, as me besimin se, të ndodhë ç’të ndodhë, poezia nuk ka mort, ose më mirë të themi, se vetëm fundi i njerëzimit ka për të qenë edhe fundi i saj”.
Të ndoqa pas nga libri në libër me gëzimin e atyre që u ngjiten lartësive nga duken hapësira të gjera, një reliev me fusha e male, kodra e rrëpira. Një peizazh mahnitës, që e mbart në vetvete lëndën e kujtesës historike e poetike, por nuk përsërit, nuk ngjason me modele të huajtura, të befason dhe të nxit të shikosh më tej. Është një botë, në të cilën pamjet janë vegimtare: sa të zë syri diçka, kjo ia lë vendin diçkaje tjetër, si në sekuenca filmike: të kujton ç’ke parë dhe, duke u zëvendësuar ajo vetë në vijimësi e në gjerësi me të tjerë vegime, të sajon imazhe dinamike të papërsëritshme të një bote, ku njeriu ndërton jetën dhe i hap varrin vetvetes. Është një botë dritëhijesh, në të cilën sa shkëlqen dielli dhe vezullojnë yjet, ia behin retë e zeza, që të errësojnë shikimin, apo ndodhesh i rrethuar prej grisë së amullisë, të indiferencës e të mërzisë. Është një botë, me të cilën me mjeshtërinë e një koloristi, përzihen ngjyrat dhe pikturohen tablo sa realiste, aq dhe surealiste, pothuajse asnjëherë të ngjashme me përfytyrimet parajsore biblike, apo me qëndisjet idilike të poetëve të çikërrimave intime e të psherëtimave netëve me hënë. Është një botë, në të cilën lënda dhe shpirti janë bërë një dhe duhet vëmendje e posaçme qëmtuesi të dallohet qartas ku mbaron pasqyrimi dhe ku nis reflektimi ndjesor. Ku kemi të bëjmë me njëmendësinë e jetës e të njeriut dhe ku merr shkas e hov mendimi i shqetësuar për fatet e njerëzimit. Ku mbaron uni i gjithkujt dhe i poetit vetë dhe ku nis të kallet në të, të vendoset, të zhvendoset, të mbivendoset, të fosilizohet e të shpërbëhet tharmi gjenotipik, ndërgjegjja apo dhe guaska shoqërore historike përmes të cilave është i detyruar të shfaqet e të vetëpohohet në jetë individi, si në lektisje dashurie, në këngë e në vaj, në punë e në luftë, edhe në fluturimet kozmike e në ambiciet për pushtimin e gjithësisë.
E, pra, në këtë univers poetik, unë të gjeta, ty, i dashur Petraq, minator që rrëmon thellësive për të nxjerrë mineral, sitës që shqit lëndën inerte dhe veçon thërrmijat vezulluese të lëndës poetike, shkrirës e përpunues, që di edhe të paraqes cilësitë e vetë mineralit, edhe të derdh me të figura të një poezie, në mos të përsosur (përsosmëri nuk ka, thua ti), po, pa asnjë diskutim, të frymëzuar dhe tronditëse.
Ç’ndjeva duke të lexuar?
Të të them të drejtën, para së gjithash, befasi. Pastaj – mahnitje.
Që të shpjegohem më lehtësisht, po bëj përsëri një përqasje:
Siç e di, kur vendosa të të shkruaj këtë letër, ka dy javë që, mëngjes e mbrëmje, ndjekim me shqetësim e dhembje përmbytjen që ka ndodhur në Veri-Perëndim të Shqipërisë prej hapjes së portave të shkarkimit të ujit në kaskadat e hidrocentraleve mbi lumin e Drinit, kur me ç’thonë specialistët, me arritjen e niveleve maksimale të prurjeve ujore në liqene, mund të vihen në punë të gjitha turbinat e prodhimit të energjisë elektrike, në qoftë se situatat hidrike menaxhohen me mençuri.
Kështu, mendoj, se ka ndodhur edhe me veprimtarinë tënde krijuese. Diçka kam lexuar prej teje edhe para viteve ’90 të shekullit të kaluar, por – vetëm kaq. Prandaj unë (dhe sikurse unë, besoj, edhe të tjerë) s’mund të mos befasohesha prej prurjes së pasur e cilësore në krijimtarinë tënde poetike dhe në poezinë shqiptare në përgjithësi në kapërcyellin e dy shekujve, gjë që nuk është as rastësi, as mrekulli, në vetëm, siç propagandohet rëndom, fryt i ndryshimeve të klimës shoqërore e politike prej kalimit nga socializmi në një periudhë tranzicioni drejt kapitalizmit.
Poezinë e të gjitha ngjyrimeve e përmban jeta, por vepra poetike, universet poetike, janë krijime të poetëve, të cilët nuk mund të kenë intensitet krijimtarie, të thonë një fjalë të re, të ngjiten majave të larta dhe të zënë pozicione pararojë, në qoftë se më parë nuk kanë akumuluar aq sa, në kohën e përshtatshme, (të gjykuar si e përshtatshme nga vetë ata), të “venë në lëvizje turbinat” e të prodhojnë dritë.
Akumulimet, jo për të bërë teori, po nisur kurdoherë prej krijimeve të përfshira në vëllimet “Lojë shahu në shekullin XXI”, “Engjëlli me virus H5NI”, “Hallelulja!”, “Lexuesi i buzëve: ar+sy+eja”, “Apo – ka – lypsi”, kanë qenë trefarëshe: akumulime jetësorë (vëzhgime, vrojtime, mbresa, përjetime dhe ndjenja e mendime të prejardhura syresh); akumulime kulturore (traditë, përvoja krijuese vendesh e personalitetesh, përthithje, gjykime për to dhe distancime); akumulim i vetvetishëm, i vazhdueshëm dhe i vetëdijshëm ngjyrash dhe mjetesh të shprehjes poetike, përpunuar e pasuruar në punë e sipër përshtat këndvështrimit vetjak – shoqëror (jo shoqëror – vetjak) të botës, të jetës, të njeriut, mënyrës vetjake të përthyerjes poetike të realitetit objektiv e subjektiv e të përzgjedhjes së formës së komunikimit me lexuesin. E quaj meritë të padiskutueshme tënden, që kur e pe se liqeni arriti kuotën optimale dhe rrethanat favorizonin, vure në punë turbinat dhe vërshuan vrullshëm shkëndijimet e një talenti gjer më parë të vetëpërmbajtur, ndoshta dhe ende të papërgatitur plotësisht që të thotë fjalën e vet.
Kur them “u befasova”, nuk më vjen turp të jem autokritik, sepse kritika nga vetë natyra e saj, po edhe për shkaqe subjektive e konformizmi, është konservatore dhe, shpesh, paragjykuese. Konservatore, sepse, sikurse kultura në përgjithësi, edhe kritika, sado e prirë të jetë të zbulojë e të stimulojë risinë, bazë nisje ka arritjet e deridikurshme, qofshin këto edhe të një dekade, apo të një viti më parë. Si vlerësuese, kritika vjen pas krijimtarisë letrare e artistike. Vetëm kur arrin të zbulojë në të sotmen embrione të së ardhmes dhe i shpall këto si prirje që duhet ndjekur, ajo edhe mund të paraprijë. Paragjykuese, sepse kritikët (edhe unë si një prej tyre), duke vlerësuar kontribute shkrimtarësh e artistësh të kohës, prej tyre i presim “veprat e mëdha” dhe novacionet e guximshme.
Por, ja që nuk ngjan kështu. Piktori francez Ezhen Delakrua konstatonte në kohën e vet, se çdo 25 vjet në art ndodhin ndryshime. Kishte të drejtë, edhe pse nuk e kuptonte se në çdo 25 vjet vjen në jetë një brez i ri, i cili kërkon e tenton të bëjë ndryshime jo vetëm në art, po në të gjitha fushat e jetës shoqërore, i papajtueshëm me “forcën inerte” të traditës, me amullinë dhe me tendencat frenuese, apo prapavajtëse. Këto ndryshime bëhen më imperative në art e në letërsi, kur njëherësh me ndërrimin e brezave, ndodhin edhe kthesa, ose përmbysje historike, që i shtrojnë për së pari shumë prej çështjeve që më parë dukeshin të qarta e të mirëtrajtuara.
Më 1990 ne, në Shqipëri, por edhe qytetarët e të gjithë shteteve të Bashkimit Sovjetik e të Europës Lindore, që nuk i kishim mbajtur parasysh akumulimet dhe prurjet e disa brezave, u bëmë shkaktar të një përmbytjeje, që u shkaktojë rrufë, teshtima dhe gjendje gripale shumë prej atyre, të cilët kritika i kishte hipur në piedestal për merita të qena e të paqena, me besimin se do të ishin po këta, që do ta tërhiqnin drejt lartësish të reja qerren e letërsisë, rrotat e së cilës kishin ngecur në baltë.
Po ç’ngjau?
Ndërsa në vitet ’60 erdhën në letërsi e në arte talente që u ngjitën drejt hapësirash e lartësish të papara gjer atëherë, pas vitit 1990 zgalemët e poezisë u shndërruan, si me magji, ose në kafshë ripërtypëse, ose në fabrikues e tregtues të një “neoekzotike” antikomuniste, ose në autorë paskuilash, në të cilën vendin e heronjve e zë heroina – droga e parapëlqyer e kohës, si në kuptimin real, edhe në kuptimin figurativ të fjalës. Kështu, një talent i lindur dhe një mjeshtër i shquar i fjalës shqipe, si Kadareja, ka shkruar shumë gjatë këtyre 20 vjetëve dhe po kaq shumë ka botuar e zhurmuar brenda e jashtë Shqipërisë, por një vepër tjetër me freskinë, vezullimet mahnitëse, përfytyrimet poetike dhe bukurinë e kompozimit e të stilit si “Kronikë në gur”, as e ka shkruar dhe as do të mund ta shkruaj më, jo ngaqë i kanë shterruar mundësitë krijuese, por, para së gjithash, sepse ka harruar që guri rëndon në vendin e vet. Shkrimtar, poet, artist i vërtetë me prirje risore është ai që i përket vendit të vet dhe guxon të përballet me problemet më shqetësuese të kohës së vet si në veçanësi, edhe në rrekjen për ta përfshirë të veçantën tek e përgjithshmja, për ta universalizuar atë me po atë ndjenjë mbarënjerëzore që di të përzgjedhë e të përbashkojë në imazhe poetikë të gjitha thërrmijat e shumë veçanësive të qenies, ekzistencës dhe shfaqjeve njerëzore.
Thënë ndryshe: në kapërcyellin e dy shekujve, kur njerëzimi përjeton tragjizmin e një periudhe ndër më paradoksalet, pa fitimtarë e të mundur të përjetshëm, siç trumbetojnë propagandistë të rëndomtë e vulgarë, nuk ka qenë befasi sjellja në letërsi e ndihmesës së poetit Petraq Risto. Befasi e lumtur ka qenë njohja jonë me të, me këtë “self made men” në përmasa, cilësi, veçori e vlera që nuk ia kishim njohur më parë dhe, pse të mos e themi shkoqur, që mbase i kishim pritur prej dikujt tjetër e jo prej tij.
Kam qenë dhe i përmbahem mendimit se letërsia është dukuri shoqërore dhe shkrimtari – qenie dhe misionar i ndërgjegjshëm shoqëror, pjellë e epokës, në të cilën lind, formohet e krijon. Por me këtë pohim nuk kam mohuar dhe as kam pse mohoj se në çdo rast, shkrimtari dhe artisti, më shumë se çdo mendimtar e çdo veprimtar tjetër shoqëror, është një “self made men”, një personalitet, i cili mbështetur në dhunti natyrore dhe në punë, krijon vetveten dora-dorës me krijimin e veprave që mbajnë nënshkrimin e tij. Prandaj “befasia” e shkaktuar prej vëllimeve poetike “Lojë shahu në shekullin XXI” dhe “Engjëlli me virus H5NI” e kapërceu sakaq skepticizmin e konservatorizmit e të paragjykimeve dhe u shndërrua në mahnitje, në gëzimin që mund të shkaktojë vetëm dashuria me shikimin e parë, vetëm takimi me një poet, që po të përsërisim dy vargje të Dhimitër Shuteriqit “mendjes edhe zemrës nuk u flet me po ato fjalë e me po ato fjali”.
Të përshëndes, i dashur Petraq, për këtë arritje tënden, po dhe për gëzimin dhe shqetësimet që na shkaktojnë vargjet e tua!
Poezia shqiptare në kohën kur panë dritë krijimet e tua të reja, përjetonte ngërçin mbarëkombëtar e mbarëshoqëror të fundshekullit të 20-të dhe nuk do ta teproja po të thosha se ishte stepur e ishte mekur, siç stepen e meken njerëzit prej goditjes së rrufesë dhe prej shpërthimit të shtrëngatës, të cilat vënë përpara gjithçka, sjellin pështjellim e kaos përmasash përpirëse, duke e bërë thuajse të pamundur që të mendohet, pa le më të krijohet. Të vazhdohej si më parë ishte e pamundur, si për shkaqe objektive (trysni e egër realiteti, politike e rrugaçërie), edhe për shkaqe subjektive letrare e jashtëletrare.
Gjatë 45 vjetësh (1945-1990) poetët, - vjershëtarët, më mirë të themi, - po për shkaqe objektive e subjektive, të organizimit të jetës letrare dhe të koncepteve ideoartistikë, të centralizimit shtetëror të botimeve e të kërkesave të kohës të reflektuara në ndërgjegjen e krijuesve, në frymën dhe formën e veprave të tyre, poezia, parë në vija të përgjithshme, kaloi natyrshëm stade zhvillimi cilësor në përmbajtje dhe në formë, siç pati po aq natyrshëm edhe lartësim të nivelit kulturor të lexuesve, një afrim thuajse masiv të rinisë me krijimtarinë poetike, përpunim të shijeve artistike dhe rritje e paravajtje të kërkesave të tyre ndaj letërsisë e arteve në përgjithësi, ndaj poezisë veçanërisht.
Deri në fillim të viteve ’60, në poezinë shqiptare zotëron ndjenja e fitores, entuziazmi i fitimtarëve të LANÇ, fryma mobilizuese dhe sulmuese e masave të hedhura nga lufta në punë për ndërtimin e vendit dhe të një shoqërie bazuar në idealet e solidaritetit e të barazisë. Fillimisht kjo poezi ka qenë vazhdim i traditës së letërsisë realiste revolucionare të viteve ’30 dhe i prirjeve të asaj kohe për të thyer kornizat e tradicionalizmit, për t’iu bashkuar rrjedhave të poezisë bashkëkohore, për një qëndrim të ri edhe ndaj formës, mjeteve shprehës, gjuhës etj.
Por, sidomos pas Konferencës III të Lidhjes së Shkrimtarëve (1949), poetët, ca nën ndikim teorizimesh të ngurta mbi karakterin kombëtar e popullor, ca të ngatërruar vetë e në mes tyre, në emër të “përmbajtjes së shëndoshë ideologjike”, ranë faktikisht në formalizëm, duke u shndërruar në qëndisës vargjesh shtatanikë, që edhe kur të kënaqnin veshin me tingëllimin e tyre, harroheshin që të nesërmen e botimit. Po kështu, në emër të karakterit kombëtar e popullor u kalua në provincializëm, në tradicionalizëm, në folklorizëm dhe, disa herë, edhe në përgjunjie para mendësish zakonore të perënduara.
Në vitet ’60, që në fillim të atij dhjetëvjeçari, u rivlerësua dhe u rimor tradita letrare e viteve ’30, sigurisht e pasuruar dhe e përpunuar në sens pozitiv, përshtat niveleve të reja të zhvillimit shoqëror e kulturor të shkrimtarëve, të kritikës e të lexuesve. Arritjet qenë mbresëlënëse: u profilizuan individualitete të shquara poetësh, u shkruan vepra të rëndësishme, nisi një periudhë përtëritjeje dhe rendjeje përpara, sinkronizuar e sintonuar me gjallërimin e mbarë jetës së vendit, me zhvillimin ekonomik, me përparimet në lëmin e arsimit e të kulturës, me pjesëmarrjen më vepruese e më të vetëdijshme të masave popullore në jetën e vendit. Poetët, erdhi koha edhe në Shqipëri, të ndihen të dashur e të nderuar nga një masë e gjerë lexuesish të arsimuar dhe me kulturë e shije letrare e artistike të gjëra e të përpunuara. Pikërisht në këtë dhjetëvjeçar mund të them, se poezia shqiptare hyri denjësisht në rrjedhat e poezisë bashkëkohore, duke ruajtur veçanësi kryesisht në përmbajtje, po edhe në ngjyrime e në gjuhën poetike.
Ndryshe prej poezisë së periudhës së mëparshme, poezia e viteve ’60 tentoi të rrokte tema të mëdha të kohës, të hedhë shikimin në largësi e në lartësi më të mëdha, të ngërthejë në vetvete dinamikën e jetës, kontradikta e kontraste, të forcojë tendenciozitetin jashtë shablonesh e standardesh të diktuara, të zgjojë mendimin e lexuesve dhe t’u bëjë thirrje për qëndrime sa më aktive në jetë.
Nga fundi i viteve ’70 dhe fillimi i viteve ’80, një brez i ri poetësh, krijimtaria e të cilëve u ndërpre prej kthesës së vitit 1990, po hynte në letërsi me një fizionomi të vetën, pa bujën e paraardhësve të viteve ’60, po me një kredo të re jo vetëm letrare. Kryesisht në vjersha të shkurtra, në vargje të një rregullsie pothuajse klasike, zhveshur prej panegjerizmit të viteve ’50 dhe kombativitetit të viteve ’60, këta poetë synuan dimensionin e thellësisë, të depërtimit në shpirtin e bashkëkohësit për të kuptuar e përsiatur lidhur me raportet e individit me shoqërinë, të realitetit me idealet, për të hedhur dritë në çështje ekzistenciale si: kush jemi, nga vijmë, ku shkojmë, pa pretenduar se dinë gjithçka, pa synuar të jenë “flamurtarë” e “tribunarë”, pa thirrje patetike, e gjithë krijimtaria e tyre, thënë figurshëm, i ngjante një pyetjeje retorike, prapa së cilës fshihej kërkesa për ndryshim, ndihej domosdoshmëria për ndryshime.
Nuk besoj të të kem mërzitur me këtë parantezë, që gjithsesi është e mangët, sepse është e pamundur të përfshihet në karakterizime të përgjithshme gjithë larmia e arritjeve dhe e prirjeve të letërsisë, qoftë dhe në periudha relativisht të shkurtra. Por, nëse e quajta të arsyeshme ta bëj këtë gjë, kjo ndodhi ngaqë, duke u përballur me vëllimet e tua poetike, më tepër se vazhdimësia, më la mbresë shkëputja e guximshme, jo si mohim, po si një nevojë e brendshme që më duket se ke ndier në fillim të viteve ’90, si një akumulim, i cili nuk mund të përmbahej më, si ndërgjegjësim se kishte ardhur koha e qenë krijuar rrethanat, jo për një syth, po për një kapërcyell të ri në historinë e poezisë sonë kombëtare, për një zë të ri sa të ingranuar, aq dhe të veçantë në rrjedhat e poezisë bashkëkohore.
Ndërsa autorë të tjerë heshtën, u konformuan fët e fët me rrethanat e reja, duke mohuar pjesërisht ose tërësisht vetveten, vazhduan me mefshtësi ekzistenciale të lërojnë cektas, duke u vërtitur në një rreth të kufizuar motivesh të vjetra veshur me kostume moderniste të blera në dyqane sendesh të dalë mode, anatemojnë, tendenciojnë si antikomunistë kundër komunistëve tendenciozë, vajtojnë ose hiqen si engjëj, edhe pse janë mbartës të virusit H5NI, shkurt në këtë peizazh pa relieve, në të cilin sundon grija e mungesës së mendimit të gjallë, e ndjenjave të fuqishme dhe e shqetësimeve të mëdha të epokës, pra, në këtë atmosferë dhe në këtë hapësirë të poezisë në krizë motivimi e vlerash, ti e ndjeve veten të përgatitur dhe more guximin e nismëtarit të një përtëritjeje, duke lënë të kuptohet, se poetë të vërtetë nuk janë ata që hiqen zvarrë, po ata që, të zhytur në oqeanin e epokës, nxjerrin në sipërfaqe ç’fshihet thellësive e shtjellave të historisë, të përditshmërisë e të shpirtit njerëzor dhe u japin në dorë lexuesve vepra që mbajnë vulën e kësaj epoke ngërthyer në antagonizma, kontradikta e dilema tragjike. Ti nuk pozon, nuk rreh të profetizosh, madje as të le përshtypjen se u vë vulën disa të vërtetave të amshuara, si ato që përmbahen në shkrime e ligjërata apologjetësh e propagandistësh të epokës moderne a postmoderne të globalizmit. Duke lexuar vjershat e poemat e tua e duke menduar për ty, m’u kujtuan vargjet e Majakovskit: Mendoj/se ai,/ që ka të qartë çdo gjë në botë,/nuk ka fare mend në kokë.
Ajo që zbulove ti në perëndim të shekullit të 20-të dhe që kam gjetur e kam çmuar unë të mishëruar në poezinë tënde, si themel të themeleve të risisë e të të gjitha vlerave, ka qenë jo aq një mënyrë e re të shkruari, as ndonjë teknikë e re vargëzimi, po një këndvështrim i ri i jetës në përthyerjet e saj poetike, një botëvështrim vetjak e njëherësh thellësisht njerëzor, shoqëror e kombëtar i dukurive dhe proceseve të epokës, a më mirë të them, i udhëkryqeve që e karakterizojnë këtë epokë, në të cilën, siç kam vërejtur dhe herë tjetër, njerëzimit të shokuar prej dilemash mijëra herë më tronditëse se dilemat hamletiane, i duhet të zgjedhë: “të rrojë apo të mos rrojë”, të vazhdojë ta bëjë historinë me koka të prera, me armiqësi e luftëra, me dhunime e përdhunime të natyrës e të vetë qenies njerëzore të tjetërsuar e të përçudnuar, apo t’u japë fund perversiteteve e krimeve të marrëzishme në emër të një të ardhmeje, në të cilën kushdo të gëzojë jetën e vet, pa ua mohuar, penguar e kufizuar këtë të drejtë gjithë të tjerëve.
Në vargjet e vjershave e të poemave je konkretisht ti, njëri prej gjashtë miliardë njerëzish, që çajnë oqeanin e jetës në të njëjtën anije, që rrahin të qëmtojnë prej të tjerëve thërrmia të vërtetash që pluskojnë shpërndarë në të katër anët e Dheut, në miliarda jetë njerëzore. Është njeriu që i do dhe mundohet t’i kuptojë të tjerët, përjetimet, marramendjet, aspiratat, gënjimet e zhgënjimet e tyre dhe t’ua shtrojë në tryezë në formën e një ndërgjegjeje poetike, të një pikëpyetjeje shoqëruar nga pikëçuditëse. Je bashkëkohësi i miliarda njerëzve, të cilët më tepër se në arkiva e në biblioteka, ruajnë në kujtesën e tyre, si pjesë të qenies së vet, ëndrra e zhgjëndrra të mahnitshme, kobe e tmerre, kanosje që u rrinë mbi koka si shpatë Damokleu, mendime të ndritura dhe çmenduri sundimtarësh të botës, obskurantësh e fantazistësh, luftëra shtetesh e sistemesh – të gjitha derdhur e ngjeshur në qenie konkrete njerëzish brenda kufijve të ngushtë të ekzistencës së tyre, në vetvete tragjike, që bëhet edhe më tragjike prej rrethanash historike, domethënë njerëzore. Je shqiptari, pjesëtar e përfaqësues i një kombi të vogël që u ka bërë ballë rrebesheve të historisë dhe ka mbijetuar, një prej atyre që nga majat e maleve, sikurse nga lartësitë historike, hedh sytë në botën e madhe, jo për ta pushtuar, po për ta përqafuar e për t’u integruar në të, me dëshirën që ta thotë edhe ai fjalën e vet, me shpresën se ka për të ardhur një ditë që edhe fjala e “të vegjëlve” të dëgjohet, edhe jeta, liria dhe dinjiteti i tyre të respektohen.
Kemi qenë mësuar të pandehim, se nuk sheh syri, po sheh mendja, kur, ja, vjen ti dhe na tregon, se sytë janë dritaret nga bota depërton në qenien tonë, prandaj duhet ta “çlirojmë” shikimin prej perdeve të paramendimeve e të paragjykimeve, ta shikojmë botën ashtu siç është, ta përthyejmë në vetëdijen tonë sa më kthjellët dhe, vetëm mbi këtë bazë, të sajojmë imazhe hipotetike të saj, qoftë me anë arsyetimesh, qoftë me anë figurash poetike.
Si njeri, që ka lindur e është formuar në socializëm, që ka përjetuar kthesën historike drejt kapitalizmit dhe ka mundur të njohë drejtpërdrejtë vende të zhvilluara industriale të botës së sotme, ideologji e doktrina politike të ndryshme e të kundërta, kultura të ndryshme, rryma të ndryshme arti, poetë të profileve nga më klasiket, deri te më ekstravagantët, nacionalizmin e ngushtë izolacionist dhe kozmopolitizmin prej molusqesh, ti pate aftësinë t’i fokusojë të gjitha këto në një ngjizje poetike origjinale të vërtetash dhe figurash, të cilat, të marra së bashku, në përfytyrimin tim, përbëjnë një metaforë të madhe reflektuar në copëza pasqyre me forma e ngjyrime të larmishme, ku ndihet e njëjta ndërgjegje dhe e njëjta dorë mjeshtri. Këtu, në formësim mbresash, përjetimesh, ndjenjash e mendimesh, nis poezia dhe cilësitë e meritat e njeriut shndërrohen në cilësi e merita artisti, në vlera artistike.
Për mua poeti Petraq Risto, që të shprehem në vetën e tretë, është, mbi të gjitha, një ndër reflektuesit më të sinqertë e më të gjaktë të tragjizmit të epokës sonë hemafrodite, e cila, dehur në delire euforie, bën sikur harron nga vjen e kush është, pa ditur ku shkon dhe pa e vrarë mendjen që, duke u droguar, po shkruan, po ve në skenë dhe po interpreton tragjedinë më të kobshme.
Sigurisht pasqyrimi i tragjizmit të epokës sonë në letërsi nuk është dukuri e re, as meritë e ndonjë shkrimtari të vetëm. Tragjikja është bërë dukuri e përbotshme dhe, e pohojnë ose jo, të gjithë njerëzit janë ndërgjegjësuar për këtë gjë. Nuk bëhet fjalë më për “fatin tragjik” të forcave përparimdashëse të ngritura para kohe kundër rendeve, mendësive e zakoneve sunduese, të cilave po u perëndon ylli, siç e gjejmë të pasqyruar te tragjedianët e lashtësisë, apo te Shekspiri, as për “pikëllimin botëror” të romantikëve, apo pesimizmin vanitoz të dekadentëve, por për një akt ndër më tragjikët e historisë së gjithë njerëzimit, që ka skenë të gjithë Botën, autorë dhe aktorë – të gjithë njerëzit. Ky tragjizëm global, pa rënë në pozitat e atyre që spostojnë vëmendjen nga shkaqet historike e nga shkaktarët e vërtetë dhe fajësojnë papërgjegjshmërinë e çmendurinë e njeriut në përgjithësi, vështirë të shfajësojë kënd prej fajeve e përgjegjësive, zor se mund të përjashtojë kënd prej pasojave. Në tabelën e shahut, që t’i referohem njërës prej poemave të tua, gurët e bardhë të njeridashjes e të optimizmit, që ose janë historike ose, përndryshe, mbeten fiksione imagjinare, janë përballë gurëve të zinj, që paralajmërojnë konflikte tragjikë, në të cilat palët përzihen në fushë me etje gllabëruese, pa menduar se kushdo qoftë “fitimtari”, pas ndeshjes, fusha ka për të mbetur e shkretë. Thelbi tragjik i epokës sonë, nëse tragjizmin e shikojmë jo si një nocion abstrakt, po si diçka që ka hyrë e përmbahet në çdo jetë njeriu të veçantë, qëndron pikërisht në faktin se njerëzit vazhdojnë të mbeten gurë shahu, jo më në dorën e forcave të verbra të natyrës, apo të perëndive imagjinare, po në dorën e “forcave të verbra” të një sistemi, në themelet e të cilit është vënë etja për superfitime me çdo çmim dhe mendimi çnjerëzor i mbretit, që thoshte me cinizmin e një sadisti: “Pas meje, le të përmbyset Bota!”.
Në këtë kontekst u jap rëndësi të posaçme vargjeve: Ndjej dhembje./ Jam guri që goditi trupin e profetit. Nuk ka alibi që të na shpëtojë prej këtij faji, që të fshehë këtë krim. Brenda ose jashtë sistemit, pro ose kundër këtij sistemi, veprues ose mosveprues, secili prej nesh, i ndërgjegjshëm ose jo, jemi gurë që kemi goditur dhe vazhdojmë të godasim “trupin e profetit”, gjithçka që përfaqëson jetën dhe të ardhmen tonë, historinë dhe ardhmërinë e njerëzimit. Jemi guri. Po, cila është dora? Pse të jemi gur dhe jo dorë? Pse njeriu ndihet aq pa dinjitet dhe aq i pafuqishëm sa të bëhet gur në dorën që “godet trupin e profetit”? Vetëm në dy fjalë (“Ndiej dhembje”) më duket se ti ke dhënë esencën e gjendjes tragjike të njeriut të epokës sonë: pranimin e fajit për të bërat e të pabërat e veta, nga njëra anë, dhe dhembjen që shkakton ndjenja e pafuqisë për t’u dalë përpara katastrofave dhe e shtrëngesave ekzistenciale, të cilat e detyrojnë të veprojnë përkundër çdo logjike e çdo aspirate të vërtetë njerëzore, nga ana tjetër.
Në poemat dhe vjershat e tua, si asnjëherë më parë në poezinë shqiptare, (rrallë dhe në poezinë botërore), njeriu – gur shahu, jo në duar të fatit e të perëndive, po të 0,1% të llojit të vet, pa ditur si do t’i vejë filli lojës dhe atij vetë, kundrohet si bërthama e tragjedisë botërore, si ai top bore, që edhe prej një krisme të vetme, rrokulliset (vdes urie, mbaron prej sëmundjesh, vritet dhe vret, vetëvritet, degradon shpirtërisht e moralisht), merr me vete një masë gjithnjë më të madhe bore, gjersa shndërrohet në ortek, që duke shkatërruar gjithçka gjen përpara, bie në humnerë, shkatërrohet e thërrmohet edhe vetë. Përndryshe, po te kjo “bërthamë” imcake, si në një pikë vese a në një pikë loti, përthyhen të gjitha përflakjet globale, rrezatojnë të gjithë Çernobilët e Hiroshimat, shkaktojnë drithma të gjitha luftërat, tsunamet, tornadot, përmbytjet, ndihet njelmësia dhe hidhësia e deteve të mjerimit dhe e të gjithë barishteve helmuese, që vetë njeriu ka kultivuar (realisht e figurativisht) për të keqen e vet, në dobi pikërisht të atij 0,1 përqindëshi që, për ironi, sundon botën dhe bën tregti me jetën e vdekjen e miliardave, me vetë ekzistencën e jetës në Tokë, ku jemi paracaktuar të rrojmë tok.
E njëjta gjë ndodh me kombet, në mes të cilëve, duke kapërcyer qoftë edhe figurativisht, (poezia këtu ka epërsi paraprijëse ndaj shkencës, filozofisë, politikës), gjerdhet reale e artificiale të veçanësive në formimin shpirtëror, në histori e në kulturë, por edhe të sistemeve shoqërore – shkaktarë konfliktesh e zgjidhjesh tragjike, ti, me të drejtë, nuk gjen “fajtorë të pafajshëm”, viktima të pa inkriminuara, alibi prapa të cilave të mund të fshihet “krimi” i veprimit ose mosveprimit. Ti, në një këndvështrim vetjak poetik, e ke lirinë në gjak e në bebëzën e syrit, por nuk thur ode për të, nuk nënvleftëson e nuk mbivlerëson asgjë të arritur gjatë shtegtimit drejt lirisë, je vetë shpirtërisht i lirë dhe grish lexuesit të priren përjetësisht drejt lirisë, pa harruar, se në kohën tonë “liria” vjen erë muti dhe nuk mund të arrihet e të gëzohet prej atyre, që duke mbuluar kokën me jorgan ëndërrojnë për këtë “liri”. Ti nxjerr energji prej thellësive të historisë, ndez zjarre frymëzues prej përjetimesh e iluzionesh të kohës, flladit e përkëdhel hera-herës, hedh sytë tej horizontesh të rinj, kurdoherë me ndjesinë e njërit prej njerëzve vizionarë, që kurrsesi nuk hiqen profetë, kurrë nuk mendojnë se poezia dhe poetët do të shpëtojnë botën, por edhe që ndiejnë mbi shpinë peshën e halleve që na bëjnë palmuç, brengën njerëzore, kombëtare e të çdo të përkohshme të kësaj Toke, përgjegjësinë e çdo njeriu të vetëdijshëm për të sotmen e të ardhmen e njerëzimit. Je poet i kohës, prandaj poezia jote përmban tharmin e të ardhmes, të prirjes drejt saj në jetë e në letërsi.
Poezia jote është e mbrujtur me lëndën e nxjerrë prej dukurish, mendimesh e ndjenjash të kohës, për të shkuarën dhe ardhmërinë, për bukurinë dhe ashpërsinë e jetës, në të cilën, si në një shtjellë vigane vijnë rrotull, përplasen, veçohen e bashkohen gaz e helme, dashuri dhe urrejtje, forcë e dobësi, vullnet e plogështi, lektisje të dashuruarish dhe rënkimet e atyre që vriten në luftëra apo vdesin urie e sëmundjesh, klithma të vdekurish, që ti i ngre nga varri për të dëshmuar dhe lebeti të gjallësh të privuar prej të drejtës për të gëzuar jetën. Shpërndahen prej vargjeve të tua ngjyra, vezullime dritash, tinguj herë gazmorë, herë funebër, aromë bari, lulesh, buzësh e trupi, vegime lumturie, por edhe këto me zanafillë në të njëjtën shtjellë, si pjesë të mozaikut gjigand me sfond të përgjithshëm tragjik.
Kam lexuar të gjitha vlerësimet e merituara që u janë bërë vëllimeve të tua poetikë dhe, siç mund ta vesh re, ndaj me admiruesit e tu të njëjtat konsiderata. Veçse më duket se ka vend për të çuar më tej e për të kthjelluar më tepër mendimin për zanafillën e prirjes tënde poetike (a thua është vërtet Artur Remboja “cytësi” i parë dhe më i rëndësishmi?) dhe për karakterin modern apo dhe postmodern të kësaj prirjeje.
Bukur është thënë: meritë e madhe jotja, gjithnjë brenda arsyetimeve për këndvështrimin që ke zgjedhur, është universalizimi i shqiptares dhe shqiptarizimi i universales, gjë nuk e hasim në asnjërin prej poetëve tanë të mëparshëm, po as në shkrimtarë bashkëkohës, qofshin këta dhe të përkthyer në gjuhë të ndryshme të botës.
Nuk i trembem të qenit kategorik kur bëj këtë pohim, as mendoj se kanë munguar përpjekje dhe vepra, të cilat kanë tentuar të kapërcejnë provincializmin, pa rënë në kozmopolitizëm dhe në atë farë ekzotizmi jashtëqitësish që rrahin të bëjnë emër e të nxjerrin fitime, duke “çuditur” botën me “hynere e mynxyra” shqiptare, të qena e të paqena. Kam bindjen se një poet si ti, në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të 20-të, nuk ka lindur rastësisht e nën efekt ndikimesh të jashtme, të traditës apo të kohës, letrare apo jashtëletrare. Nga filiz i njomë, ti u bëre lis, sepse i kishe rrënjët në truallin amtar, nga more gjallëri e bëre hije, nga thithe energji që “të sulmoje qiellin”, gjë që nuk mund të pritej prej atyre, që veshur me rrobat e të vdekurve të Europës, hiqeshin modernë dhe u bëjnë iso trilluesve të legjendës së neveritshme mbi “shqiptarët me bisht”. Në poezinë tënde tragjedia shqiptare e viteve 1991-1992 dhe 1997-1998, sado e paspecifikuar në kohë, është pjesë dhe shfaqje e tragjizmit të epokës, siç është tragjedia që po përjeton aktualisht njerëzimi, po aq shqiptare, sa edhe europiane, amerikane, aziatike apo afrikane.
Dinjiteti kombëtar dhe ndjenja universale e humanizmit, shkrihen në vargjet e tua si dëshmi artistike e unitetit dhe e kundërtive në kapërcim e sipër në mes të internacionalizmit e atdhedashurisë, në mes veçorive kombëtare dhe ndërkombëtarizimit si proces historik objektiv, në mes prirjeve integruese, të cilat nuk mund të jenë të njëkahshme, dhe kontributeve që i sjell çdo komb njerëzimit e kulturës botërore.
Në malet e Shqipërisë, apo në avenytë e Amerikës, në kullat shqiptare, apo magjepsur prej Kullës Ejfel të Parisit, në luftë, në punë e në aspirata, i vrarë në beteja, apo i shndërruar në bar e lule përmbi varre, në lektisje dashurie, apo në klithma tragjike, në gjithçka shqiptari i poezisë tënde, domethënë ti vetë si shqiptar, jo vetëm nuk shfaq shenja të ndonjë ndjenje inferioriteti ndaj të tjerëve, siç e gjejmë tek ata që i kanë në majë të gjuhës shprehjet: “ah, ne shqiptarët e prapambetur”, “ah, ne, ballkanasit e egjër”, “ah, ne të përmbyturit në orientalizëm”, por, përkundrazi, fton çiltërsisht këdo e kudo në një lojë shahu, që uron të mos përfundojë me gjak.
Frushkullon në vargje epërsia morale e njeriut – shqiptar, e shqiptarit – njeri, neveria ndaj detit të pshurrur prej civilizimit, brenga e të papërfillurit dhe e atij që nga pafuqia e detyrojnë të hiqet zvarrë, dhembja therëse kur shikon atdheun të shtrirë “kufomë” në shtratin e Europës, ku duam të integrohemi, zemërimi që shqiptarit i është ftohur shpirti i revoltës dhe në vesh i kanë vënë dyllë, që të mos dëgjojë kujën e nënave, klithmat e foshnjave, krismat e armëve, tamburet dhe trumbetat e mashtruesve. Prandaj poezia jote, siç ka nisur të dëgjohet e të çmohet në disa vende, mendoj, se do të mirëpritej kudo, jo si një lule vendesh ekzotike, po si një produkt dhe si një vlerë e poezisë në vetvete, si vepër e një autori, që duke qenë thellësisht kombëtar e njerëzor, është në gjithçka vetvetja.
Ja pse, megjithëse e kam njohur kaherë Artur Rembon, kam lexuar për jetën e tij dhe kam folur për të para viteve ’90, megjithëse edhe ndonjë përqasje nuk e përjashtoj, them se nuk ka qenë Remboja as pikënisja, as “modeli” i poezisë tënde, në të cilën, në se do të merresha me përqasje, nuk do të qe e vështirë të sillja ndër mend jo pak poetë të shquar të kohëve të shkuara, jo pak reflekse të traditës poetike popullore, sidomos ato ngjyrime të veçanta, të cilat burojnë e marrin jetë vetiu në truallin historik e kulturor të popullit tonë, i cili, sa ç’është i begatë në traditë, po aq ruan e do të ruaj energji përtëritëse, tharm risor dhe mundësi shfaqjesh ndër më vetjaket.
Mua më duket se termat: modern, postmodern, neopostmodern etj. janë konvencionale dhe mund të kenë kuptim vetëm në kontekste të përcaktuar kohore. Moderniteti (bashkëkohësia) nuk është, siç lihet të kuptohet ndonjëherë, veçori e shekullit të ‘20-të, e arteve dhe e letërsisë së këtij shekulli. Moderniteti është karakteristikë e çdo epoke, e arteve dhe e letërsisë së çdo shekulli, madje, edhe e kohëve kur shkruhej në pllaka argjile, në lëkurë e në papiruse. Kjo prirje e përjetshme modernizimi, domethënë për pasqyrim në përmbajtje e në formë të problematikës, të shijeve e të idealeve të një kohe të caktuar, është elementi dinamik perspektiv i historisë së arteve e të letërsisë, sepse vjen një kohë, siç lexojmë në një prej vjershave të tua, që “fjala plaket” dhe në “arkivol fjalësh” futet, duke u ruajtur si relikte dhe duke u përdorur si humus për lulëzime të reja. Në se termat: modern, postmodern, modernist i përdorim si elementë të një gjuhe të sofistikuar të teorisë e të kritikës, atëherë, mua më duket, se patjetër do të na duhej t’i përfshinim në kontekste të përcaktuara kohore, konceptuale dhe të veçanësisë artistike. Përndryshe, këto terma, ose nuk thonë gjë, ose përdoren si “mjet komod” për të fshehur pamundësinë (paaftësinë, disa herë) e analizave, përcaktimeve e vlerësimeve të sakta të dukurive e të veprave të veçanta. Ose, së fundi, janë një ngatërrim herë i qëllimshëm, herë jo aq i vetëdijshëm i modernes, në kuptimin e vërtetë të fjalës, me shfaqje kapriçioze të modës, me çdo ekstravagancë.
Nuk po të bëj teori as në këtë rast. Ajo që dua të them është, se poezia jote ka freskinë e një krijimtarie të dhjetëvjeçarit të parë të shekullit XXI dhe tek ti (e tek të tjerë, ndoshta) ka për ta ruajtur këtë freski për një kohë relativisht të gjatë. Për aq kohë sa njerëzimi t’i shpëtoi ngërçit që e ka mbërthyer, për aq kohë sa do të mbeten në rend të ditës problemet e unitetit e të kontradiktave në mes prirjeve integruese dhe qëndresës së veçanësive kombëtare, për aq kohë sa poeti do të jetë plagë përballë gënjeshtrës e mashtrimit të ngritur në sistem.
Kjo poezi është e kohës, kur, si në një paradoksi, hapësirat janë zgjeruar dhe Bota është “zvogëluar”, shpejtësia dhe dendësia e informacionit po tentojnë të konkurrojnë me shpejtësinë e mendimit dhe t’u afrohen kufijve të imagjinatës, kur njeriu – prodhues e përdorues teknikash e teknologjish të sofistikuara, po shndërrohet në skllav e viktimë e sajimeve të veta. Kur globi mund të përshkohet brenda 24 orësh, kur Hëna dhe planetët e Sistemit Diellor, e kanë humbur magjinë e shkëlqimeve të dikurshme poetike dhe janë kthyer në objekte gjurmimesh shkencore, kur ka që pandehin se tanimë mund të depërtojnë në çdo mister të universit dhe vetë mendimi njerëzor po bëhet dora dorës “kozmik”.
Në këtë kahje që ka marrë zhvillimi dhe në raportet që janë krijuar në mes përparimeve shkencorë, teknikë e teknologjikë, si për shkak njëanshmërish diktuar prej etjes për superfitime, preokupimit për përsosjen e armatimeve dhe fuqisë shkatërruese të tyre, strategjisë së 0,1% dhe ujdive brenda tij, Toka sa vjen e shkretohet dhe njerëzimi, pasi gjymton e përdhunon përbindshëm natyrën, siç ndodhte të gjymtohej e të përdhunohej nëna prej të birit në epoka parahistorike, po shkon drejt vetasgjësimit, ndonëse ëndërrohet që prej 0,1-shit dikush t’i shpëtojë kataklizmës, t’i qepet ndonjë anieje kozmike e të mbijetojë në Mars a në ndonjë planet tjetër, ku patjetër do t’ia nisë nga e para çmendurisë kriminale prej sundimtari të universit.
Në këto rrethana, shkaqet e pasojat e të cilave janë brumi me të cilin ti ke gatuar poezinë, poezia, të cilës i është hequr aureola prej shndërrimit në mall tregu dhe i është tejkufizuar përhapja prej mjetesh të tjerë të komunikimit, që e kthejnë njeriun në konsumator masiv kontributesh intelektuale e surrogatosh të kulturës shpirtërore, sikurse në veprën tënde, po jep shenja të një ngulmimi titanik vetëmbrojtës, vetëpohues, duke rrahur të japë prova si për domosdoshmërinë e saj (jeta e ka poezinë në vetvete), edhe për mundësitë potenciale që t’u përgjigjet sfidave të kohës me natyrën, mënyrat dhe mjetet shprehës të saj, në një kombinim organik të këndvështrimit, të mënyrës së pasqyrimit dhe të teknikave e të mjeteve të shprehjes poetike.
Kur flasim për përmbajtjen nga pozita realiste, ne kemi parasysh dhe përpiqemi të marrim vesh, sa është i pushtuar poeti a shkrimtari në përgjithësi nga e vërteta, që ekziston jashtë e pavarësisht prej tij (përmbajtja reale) dhe sa qëndrimet ideoemocionale të tij përkojnë me prirjet bashkëkohore e të pritshme të zhvillimeve në një ndërthurje të anëve objektive e subjektive, vetiake e shoqërore (brendia ideore). Dhe, po të pranojmë se të dyja këto anë të përmbajtjes, në fund të fundit, janë të dhëna, atëherë vetëkuptohet, që meritat dhe vlerat e një autori do t’i kërkojmë e kemi për t’i gjetur kryesisht në zgjedhjen dhe përpunimin e formës, me anën e së cilës mbartet e përcillet përmbajtja.
Nga sa kam mundur të konstatoj prej leximit të letërsisë bashkëkohore (besoj të mos jem gabuar) sot përdoret gjerësisht si në poezi, edhe në prozë mënyra metaforike e pasqyrimit artistik, që në poezi shoqërohet e plotësohet edhe me asociacione metaforike si mjete stilistike. Edhe poezia jote është fund e krye metaforike, qoftë si mënyrë pasqyrimi, qoftë me pasurinë e asociacioneve metaforike, që e bëjnë atë edhe më interesante e më origjinale. Në se këtë zgjedhje dhe këtë sendërtim artistik e quaj meritë dhe jo thjesht një parapëlqim, këtë e bëj, sepse kam përshtypjen, që marrëdhëniet njerëzore në kohën tonë janë zgjeruar e ndërlikuar aq shumë, sa e kanë zhvleftësuar, pa e përjashtuar, mënyrën sinekdotike të pasqyrimit, domethënë të pasqyrimeve të të përgjithshmes përmes të veçantës, të tipit përmes karaktereve etj. Po kështu, sado e bukur dhe me vlerë në disa raste e drejtime, edhe mënyra e pasqyrimit poetik të mbresave, përjetimeve, ndjenjave e ideve në format “adekuate” (quasi adekuate), po ndeshet gjithnjë më rrallë dhe gjithnjë më shpesh po përdoret prej poetësh, që u qëndrojnë besnikë traditave, u kushtohen motiveve intime, apo shkruajnë tekste këngësh e baladash.
E ke thënë fort bukur ti vetë, kur shkruan:
“Poetit i lejohet të luajë, madje t’i përdorë metaforat si armë, por jo si një artilieri që godet papushim në një shkretëtirë, ku nuk ka asnjë të plagosur nga dhembja dhe dashuria…
I bindur nga urdhrat e rastësive, duke qenë mbret i çastit, por edhe okult i të ardhmes, poeti shpesh arrin të kap thelbin, qoftë edhe kur ky vërtitet në ajër si shenjë, si klimë revolte, si zhgënjim apo frikë kolektive. I ndodhur mes impulseve të dy sistemeve, poeti kupton të vërtetat lakuriqe, kupton se pulsi i tij ka rrahje tjetër, përpiqet të bashkojë me naivitet ritmet e dy sistemeve, apo të krijojë një sistem të tretë apo të katërt, ta krijojë vetëm në mënyrë paqësore, pa luftë, pa gjak të kuq, po vetëm me gjakun blu, apo të blertë, apo të bardhë të metaforave”.
E citova këtë paragraf nga parathënia e vëllimit “Hallelulja”, sepse në të, ndryshe prej deklarimesh doktrinare e teorike të “manifesteve poetikë”, që mbeten formulime të ngurta, të pajeta, gjeta përgjithësim përvoje krijuese, ndërgjegje qytetari e poeti, që formën dhe mjetet e shprehjes artistike i shikon dhe i përdor si armë që “shkaktojnë plagë dhembjeje e dashurie”, jo si zbukurime të jashtme e stoli, po si mjete që i japin mundësi të përfshijë në njësi poetike hapësira të gjëra dhe marrëdhënie të ndërlikuara reale e virtuale, pikën e lotit dhe galaktikat, psherëtimën e dashurisë dhe lebetinë e njerëzimit mbarë, jehonat e shekujve dhe cicërimat e zogjve, gënjimet dhe zhgënjimet, vrazhdësinë dhe brishtësinë.
Metaforizmi si mënyrë pasqyrimi dhe asosacionet metaforike kanë dhënë mundësi të përfshihen në tërësi poetike dinamike, me tendencë shtrirjeje përtej motiveve që i kanë frymëzuar, të brishtësisë lirike me reflekse tronditëse gjendjesh dramatike e tragjike, të përgjërimeve ndaj çdo gjëje të bukur e joshëse të botës e të jetës me fshikullimin satirik, me ironinë e mençur e therëse, me talljen e përqeshjen hera-herës. Në universin tënd poetik, ngjizen me të vërtetat lakuriqe dhe me faktet e vrazhdët të realitetit edhe iluzionet e përfytyrimet imagjinare, të cilat janë, gjithashtu, burim poezie, kur, përmes tyre, tentohet rrokja e thelbit të ndonjë dukurie apo, përkundër mohimesh të kohës, vjen një çast që i nxjerr përsëri në dritë, jo më si iluzione të bukura, po si prirje të vetë realitetit. Po kaq mbresëlënëse dhe provokuese janë kontrastimet si në imazhe, edhe brenda një vargu, në të cilin ndodh të ravgojnë pranë e pranë sublimja e makabrja, mendimi thellësisht humanitar dhe akuza e tmerrshme për gurët e shahut që vërtiten në skakierë pa kujtesë dhe pa ideal.
Me pak fjalë, metafora për ty nuk është guaskë që mbështjell mendimin, nuk është tjetërsim dhe hermetizëm. Metafora i ka dhënë poezisë tënde gjerësi mendimi e pasqyrimi, gjallëri të brendshme dhe mundësi që, siç shkruante dikur Migjeni, “në një pikë vesë të pasqyrohet jeta”. Pra, kemi një risim të vetë mënyrës metaforike të pasqyrimit në krijime poetike në thelbin e tyre realist dhe, do të thosha, tendenciozë në kuptimin më të mirë përparimtar të fjalës.
Vlerat konkrete janë edhe më të shumta, aq të shumta, sa me to mund të bëhej një antologji krijimesh të denja për të qëndruar përkrah veprës së çdo poeti të shquar të traditës, apo të kohëve moderne. Por, edhe pa i përmendur këto një për një, me gjithë ç’u përpoqa të parashtroj lirshëm në këtë letër, kuptohet se jam vënë në radhën e admiruesve të talentit tënd dhe të gjithë atyre që kanë zbuluar e kanë çmuar në vëllimet e tua poetike shkëndijime të shpirtit tonë kombëtar të sotëm, përthyerje të tragjizmit, majave e humnerave të epokës së sotme.
Një autor që të përfshin në shtjellat e krijimtarisë së vet, të bën të mendosh dhe të gjesh në vargjet e tij diçka nga vetvetja, nga shqetësimet e ëndërrimet e tua, është vërtet poet. Kurse ai autor, që përveç kësaj, duke e lexuar, të shtyn të mendosh për poezinë dhe për problemet e saj, është një individualitet i spikatur. Është një novator.
Të faleminderit për kënaqësinë që më ke dhënë dhe shkasin që t’u kthehem përsiatjeve për poezinë!
Të përshëndes përzemërsisht për arritjet e dukshme në poezi, për vrullin dhe begatinë e fryteve të krijimtarisë tënde në këtë dhjetëvjeçar të parë të shekullit XXI.
Të uroj të tjera suksese në rendjen drejt majave më të larta të artit poetik!.

Marrë nga "Sofra poetike" në FB

Martin Camaj, shpëtimtari i gegnishtes

Behar Gjoka:
Martin Camaj, shpëtimtari i gegnishtes

Camaj mund të quhet rilindasi i fundit. Ai mori gjithçka të ligjërimit letrar në gegnisht dhe arbërisht, që ishte prodhuar përpara tij dhe në kushtet e ndalimit të këtyre dy varianteve, në kushtet e vetmisë, ai arriti të vërtetojë se ata vazhdojnë të jenë funksionale, vazhdojnë të jenë pjesë e diversitetit gjuhësor… Kjo është veçse një prej linjave që zhvillohen në librin më të ri studimor të studiuesit Behar Gjoka, i cili për pak ditë del në qarkullim me rastin e 85-vjetorit të lindjes së Martin Camajt. Gjoka thotë se libri i tij i ri studimor me titull "Rikthimi i Martin Camajt", ku është vënë në fokus gjithë krijimtaria e tij letrare në poezi, prozë e dramaturgji, është fryt i një pune 7-vjeçare, së cilës i është kushtuar me plot pasion.
Në këtë intervistë, studiuesi Gjoka zbulon pak prej dy linjave të këtij libri, ato që lidhen me gegnishten e Martin Camajt dhe modernitetin që e sundon veprën e tij letrare…
Kur përmendim Camajn, një prej veçorive të krijimtarisë së tij që na vjen më shpesh ndërmend është gegnishtja. Sipas jush, pse lëvroi vetëm gegnishten gjatë gjithë krijimtarisë së tij letrare?
Për disa arsye mendoj. Jo vetëm për t'u shprehur më lehtë nëpërmjet saj, por prej vetëdijes se gegnishtja ishte varianti i parë i historisë së shkrimit të shqipes. Camaj ishte i vetëdijshëm gjithashtu se ky variant kishte krijuar një traditë të lëvrimit të poezisë me Mjedën, Fishtën, Shirokën, Migjenin, Koliqin… dhe e quante një betejë personale për të vërtetuar se varianti letrar i gegnishtes nuk ka gjasa të vdesë.
Në fakt, krijimtaria e tij e vërteton katërcipërisht këtë aspiratë dhe mision të krijuesit dhe shkrimtarit. Të krijuesit poet, prozator, dramaturg, pra i të gjitha zhanreve e gjinive letrare, por edhe të shkencëtarit, sepse gramatika e gegnishtes, punimi i disertacionit për "Mesharin" e Buzukut e një sërë punimesh të tjera janë trajtesa, që e vendosin gegnishten në qendër të ligjërimit të shqipes, jo si kundërvënie, por si ligjërim, jo si atakim, por si një rrugë normale e koinesë së gegnishtes.
Përveçse kaq, merita e Camajt është se ai, si askush në letërsinë shqipe futi në tekstet e tij edhe arbërishten. Ka faqe të romanit "Karpa" që janë shkruar me këtë koine. Po ashtu novelat "Shkundëllima", dhe "Fshati me shtatë gjuhë", që e marrin motivin nga jeta e arbëreshëve, shpërfaqin përkujdesin e Camajt për arbërishten.
Pra në kuptimin gjuhësor, Camaj është rilindasi i fundit që mori gjithçka të ligjërimit letrar në gegnisht dhe arbërisht, që ishte prodhuar përpara tij dhe në kushtet e ndalimit të këtyre dy varianteve, në kushtet e vetmisë, ai arriti të vërtetojë se këto dy variante vazhdojnë të jenë funksionalë, vazhdojnë të jenë pjesë e diversitetit gjuhësor. Camaj me krijimtarinë e tij letrare, me shqyrtimet e tij shkencore e gjuhësore, e mbajti të ndezur kandilin e ligjërimit të gegnishtes si askush nga shkrimtarët bashkëkohorë.
ç'emër mund t'i vëmë kësaj përpjekjeje të Camajt në kushtet kur shqipja zyrtare po synonte të njehsohej me shqipen letrare?
Do ta quaja një akt shpëtimtar për gegnishten, madje edhe për shqipen. Sipas meje, do të mjaftonte ky akt për të vërtetuar rolin dhe arritjet e shkrimtarisë së Martin Camajt si një dëshmi e shkrimit letrar, si gjuhë e letërsisë dhe gjuha e autorit e ndryshme nga zyrtariteti unifikues që në pjesën më të madhe e sterilizoi ligjërimin e shqipes. Në këtë kuptim Camaj shpëtoi nderin e humbur të akademikëve, të shkrimtarëve, që e bënë kompromisin e panevojshëm të përzierjes së gjuhës zyrtare me gjuhën e letërsisë. Liria e Camajt sidomos në ligjërimin e gegnishtes dhe arbërishtes, është modeli i mbijetesës së intelektualit, është modeli i krijuesit që i lë pas shpine kompromiset, është modeli i luftëtarit, që pa zhurmë lë monumente për kulturën…
E keni vlerësuar Camajn, si shkrimtarin më modern të letërsisë shqipe… Pse?
Nëse Camajn për një moment mund ta tejkalonim për shkak të "arkaizmit" të gjuhës, si ligjërues dalëzot i gegnishtes dhe arbërishtes, në kuptimin letrar, modernia e tij është e patejkalueshme. është shenjë, para së cilës nuk mjafton ta lexosh e rilexosh, nuk mjafton ta interpretosh e shqyrtosh në të gjitha hallkat. Do të duhet më së pari ta përjetosh si dëshmi e eksperimentit të pandërprerë. Në poezi, te Camaj gjejmë fillimin klasik të shprehjes. Por rrugëtimi i tij në poezi kulmon me vëllimet "Nema", "Buelli" dhe "Palimpsest", që në fakt në letrat shqipe nuk janë shkruar ende nga askush tjetër, por që për nga shenjëzimet artistike përqaset me tekstet poetike të Borhesit, Montales, Ungaretit, Eliotit etj…, pra është në rezonim me shkrimin poetik të përbotshëm. Nga ana tjetër, modernia e Camajt na zbulohet edhe në sinkretikën letrare, ku sipas mendimit tim, përfshihet "Djella" dhe "Dranja", ku kemi gërshetim të poezisë me prozën, të vargut me rrëfimin, të epizmit me lirizmin, por "Dranja" nga lexuesit dhe studiuesit jo rastësisht emërtohet si kryevepra e Martin Camajt. Ky tekst në mënyrën e shkrimit është prozë, në frazën muzikore është madrigal, në ritmin e frazës është poezi, është prozë, është muzikë, është gjithçka. Pra është tekst fund e krye modern. Modernia në krijimtarinë në prozë të Camajt na shpërfaqet edhe në novelat e tij, por po kaq edhe në dy romanet fondamentale të letërsisë shqipe, "Karpa", një roman fantastik, që e ka modernen në strukturë dhe në kompozim, si dhe "Rrathët", një roman që të fanit rrathët dantesk të ferrit. Megjithatë, moderniteti i krijimtarisë letrare të Camajt shpërfaqet po kaq fuqishëm edhe në dramaturgji. Do të mjaftonte "Lojë masdreke" dhe "Kandili argjandit" për të prekur mjeshtërinë tashmë dramatike të shkrimtarit. Pra, Camaj bëri revolucion me variantin letrar të gegnishtes, por nga ana tjetër, eksperimenti që kreu ai në letërsi është shenja më e qartë e modernitetit, e udhëtimit që ka nisur dhe do të bëjë për shumë mote vepra letrare e Martin Camajt, që sa ç'ka shenjën shqiptare, aq ka shenjën universale. Camajn, nëse nuk e duam, le ta lexojmë sepse ai na fal pafundësisht, art magji, eksperiment… Aq duhet të bëjë një shkrimtar.

(d.b/GSH/BalkanWeb)

Ramiz Selimi: Ç'POPULL JEMI?!

Qelizat komuniste duhet të vdesin, që të ndryshoj populli shqiptarë

Nga Ramiz Selimi

Të rrojnë sunduesit dhe shërbëtoret e tyre! Vdekje atyre që luftuan kundër sunduesve, ata janë tradhtar! Çmenduri të them kështu apo? E po kështu po thonë shumica e shqiptarëve!

Jemi populli me i prapambetur në regjion ekonomikisht dhe politikisht, vonë se do të dalim nga këto kurtha, është më se e sigurt. Problemet politike assesi nuk guxojnë të jenë arsyetim për gjendjen e tanishme ekonomike. Kush na ndaloi të hapim Minierat, Fabrikat, Uzinat, etj...? Kush na ndaloi që Bashkimi Kombëtar të filloj nga ekonomia? Kush na ndaloi të rregullojmë shëndetësinë? E plot pyetje tjera që na vendosin para pyetjes se, a jemi ne popull servil, apo na mungon dituria. Politikanët e sodit po veprojnë njëjtë me termin e njohur “Përçaj dhe sundo”! Ashtu kanë bërë pothuajse të gjithë pushtuesit duke filluar nga Romakët, Turku, Greku, Sllavi, etj.




Ankesat pa veprime

Shqiptarët si në Shqipëri po ashtu edhe në Kosovë ankohen se nuk i kanë kushtet e mira, në veçanti në Kosovë, ankohen se nuk kemi një shtet si duhet, se Mitrovica është e ndarë, ankohen se politikanët s’po punojnë për popull, se politikanët po vjedhin, se s’kanë punë, pare, ujë, rrymë, etj, etj.
Por çudia më e madhe me ketë popull është se ky popull në njërën anë ankohet që nuk ka kushte të mira të jetesës dhe se politikanët nuk po punojnë për një mirëqenie të mirë, sociale, ekonomike, politike, kombëtare etj, kurse në anën tjetër nuk e ndërmerr as hapin më të vogël për të ndryshuar gjendjen.
Pse populli nuk reagon? Pse nuk kanë kurajë- guxim ti kërkojnë të drejtat e veta? E pse është kështu ? A mos është kjo pasoj e okupimit të gjatë që kishim, apo jemi mësuar gjithmonë të jemi të robëruar, kurse tani që kemi një gjysmë lirie, jemi të kënaqur që shkopi nuk po na godet më në kokë.
Është e vërtet që tani goditjet me shkop kanë mbaruar, por gjithashtu është shumë e vërtet që tani po na godet papunësia, varfëria, po na godet veriu i Kosovës, po na godasin krimi, korrupsioni e dallavere tjera të ndryshme.
Komunizmi mos të kujtojmë se na bëri njerëz, apo pushtimi serb, ata na hoqën mundësinë dhe aftësinë për të kërkuar atë që na takon. Këto gjera kanë prodhuar në popull mosbesimin në vetvete duke krijuar idenë që janë të pafuqishëm, shihet mjaft qartë kjo anemi edhe tek të rinjtë e sotëm.





Propaganda, ndërkombëtaret dhe ndarja e jonë e kanë vendosur popullin në gjumë!

Në lidhje me këtë temë duhet përmendur tre komponentët kryesorë të cilat janë interesant si, “propaganda” e madhe që po bëhet nga të gjitha anët për të vendosur popullin në gjumë. Pastaj rrol vendimtarë në ketë drejtim janë duke luajtur “ndërkombëtaret” me fjalitë e tyre dykuptimshme për të sunduar në formën e sundimit modern. E treta si pika kyçe që është në këto zhvillime është “ndarja e kombit” në shumë shtete.
Lufta speciale e quajtur propagandë, fatkeqësisht i është servuar dhe ende po i servohet Kombit Shqiptar në të gjitha territoret e tyre kudo që jetojnë dhe që për momentin për fat të keq po zë vend tek një pjesë e konsiderueshme e popullit tonë si ne Kosovë, si në Shqipëri, e gjetiu.

Në Shqipëri edhe pse mendohet që janë dy lider që kundërshtojnë njeri-tjetrin kinse për të mirën e vendit, edhe pse në shikim të parë, edhe pse në përshtypje të parë mendohet se janë dy parti politike, , kinse për të ardhmen e vendit, kinse për të mirën dhe të ardhmen e popullit, ata në fakt janë bashkë, por vetëm kundërshtimi i tyre bëhet për interesat e tyre personale, për interesat e tyre partiake dhe asnjëherë nuk bëhet për interesat e popullit, për interesat e vendit, për ardhmërinë e popullit dhe të vendit.



Dreka dhe para kesh për Mësimdhënësit!

E në Kosovë ka propaganda edhe më të shumta të cilat me të vërtetë e vënë popullin në gjumë, bile shumë - shumë të thellë. Propaganda në Kosovë ishte dhe është lufta me speciale dhe më e tmerrshme se sa vet lufta që ishte gjatë viteve 1997-1999.
Secili pushtet i ka format e veta të propagandës. Pushteti i tanishëm në Kosovë ka zgjedhur komplet një formë tjetër nga ato të kaluarat. Duke e ditur që mësimdhënësit kanë ndikim tejet të lart në popull, rregullisht para zgjedhjeve, para ngjarjeve me rëndësi, shtron dreka falas dhe u jep para“kesh” në dorë. Kjo formë po tregohet shumë e suksesshme për pushtetarët, kur dihet se çdo lagje, fshat ka intelektualët e vet, që për të mirat materiale të përfituara janë të obliguar ta propagandojnë pushtetin si më të mirin për të cilin duhet votuar dhe më ketë ata e vënë popullatën në gjumë. Besoj që e njëjta gjë ndodhë edhe në Iliridë dhe gjetiu tek kombi ynë. Tani vetëm forma ka ndryshuar, kanë ndryshuar njerëzit servil duke i ndërruar pozitat. Marrim shembull një fshat në Kosovë, kur në vitet e 70-ta ishin dy të punësuar që posedonin libreza komuniste, me dy të punësuarit e tanishëm nga ky fshat në arsim, për të vërtetuar gjendjen e pandryshuar për 40 vite në punësim. Përderisa në kohën e pushtimit serb taksat mblidheshin me anë të shkopit e forma tjera, tani ato nuk kërkohen me ngulm nga pushtetarët, por në anën tjetër kemi maskat që detyrojnë kompani e njerëz tjerë të paguajnë haraç për njërin apo tjetrin krah politik.

Ndërkombëtaret i lidha këtu , sepse kjo propagandë e madhe që bëhet dhe ju servohet shqiptareve anekënd vijnë bash edhe nga ndërkombëtaret. Ka qarqe ndërkombëtare që janë kundër Kombit Shqiptar dhe përmes politikanëve servil ndaj këtyre qarqeve, mundohen ti mbajnë shqiptaret në gjumë për të vetmen arsye, e ajo është që shqiptarëve si në Kosovë, si në Shqipëri, si në Iliridë, si në Luginë të Preshevës, ta ҫ’orientojnë drejtimin drejt zhvillimit Kombëtar, duke i vë mjegull para syve të tyre kinse shqiptarët nuk dëshirojnë të jetojnë bashkë ekonomikisht dhe nuk janë të aftë të jetojnë bashkë. Ndërkombëtaret janë rojet për të kontrolluar zbatimin e direktivave të tyre nga servilet.




A jemi një popull servil?

Shtrohet pyetja, a na mungon vetëdija politike dhe qytetare? Për vetëdije kombëtare as të mos flasim..., ajo që mund të thuhet me plot gojën, jemi një popull servil, sa që ky servilizëm kapërcen përtej çdo parimesh normash apo kodesh, ky fakt na vendos në një pozitë inferiore dhe si të tillë shpesh dhe në anën e kundërt të interesave kombëtare. Kjo gjë ka rezultuar negativisht gjatë gjithë historisë sonë , ndërsa për rreth nesh është krijuar një opinion negativ, që të tjerët të mos na respektojnë pikërisht nga kjo ndjenjë inferiore që na ka kapluar! Bile shpesh në shikim të parë të shkon mendja se ne jemi një popull eksperimental, ku të tjerët përfitojnë nga ky inferioritet i shqiptarëve duke na servirur lloj lloj idesh, kurse shqiptarët gëlltisin pothuaj se gjithçka çka i afrohet, pa qenë të vetëdijshëm nëse kjo nesër do i bëjë mirë apo keq.

Shoqëria e vërtet shqiptare i ka rrënjët nga shoqëria ilire, që ishte më e përparuara në të gjithë Evropën. Shumica e krerëve te të gjitha civilizimeve dhe perandorive që kaluan në Evropë dhe Ballkan ishin ilire-shqiptare. Kryeministri i parë grek ishte arvanitas, flota e shtetit grek të sapo krijuar ishte plotësisht e drejtuar nga shqiptarët. Në atë kohe urdhrat jepeshin shqip. Garibaldi heroi i Italisë, që arriti të bashkoj mbretëritë, ishte Arbëresh, ashtu edhe Crispi, kryeministri i parë Italian. Këto i përmenda pasi që nga këndi i sotëm i vështrimit, duket se ne më shumë jemi të prirur të punojmë me apo pa vetëdije kundër interesave tona.

Fatkeqësisht populli jonë nuk u la rehat asnjëherë, domosdoshmëria për të mbijetuar, ruajtur gjuhen dhe kulturën që na është rrezikuar dhe akoma vazhdon të na rrezikohet, ndikuan që ne të jemi në ketë situatë që jemi tani. Një popull që ka peshën e mbijetesës, nuk ka kohë të "emancipohet". Komunizmi ishte një kancer i tërbuar për shoqërinë shqiptare në të gjitha viset. Edhe pse ai është "kuruar" tani ka lënë qelizat e tij ende të pa vdekura, deri sa edhe këto qeliza të vdesin, Shqipëria dhe Kosova nuk do të ndryshojnë.

SPROVAT E JETËS SI FRYMËZIM LIRIK

Shkruan Xheladin Mjeku
       
Adem Berisha (1948) vjen tek lexuesi me vëllimin e tij të tretë poetik si rezultat i një pune me përkushtim duke u përballur me sprovat e jetës dhe fenomenet e dukuritë që preokupojnë dhe sfidojnë pareshtur. Në çastet kur po përballoja rrugëtimin plot befasi dhe retushime të reja estetike në poezitë e “Përballjes”, para më qëndronte trinomi enigmatik i Adem Berishës. Ai vinte si poet, rapsod dhe si vështrues i kujdesshëm ngjarjesh historike me elemente të dëshmitarit të kohës, që vepron me ngulm në skalitjen e gurit të kalasë poetike të tij dhe që shpërthen si vullkan, në të shumtën plot mllef e dhimbje. Sidoqoftë, në këtë trinom poeti e ka fjalën kryesore, pa lënë anash edhe faktorë të tjerë si ndërlidhje funksionale e krijimit të vlerës poetike që prezanton.
Kjo poezi mëton të thyej gëzhojën e botës fëmijërore dhe të frymoj me botëkuptimet e të mëdhenjve por, kujdesshëm dhe si me druajtje ecën tehut të shpatës se të dy brezave paralelisht për të hapur shtegun e ri të pjekurisë poetike.



Ndërtimi epiko-lirik i opusit letrar

Lirikat e këtij libri, jo kushtimisht motiveve dhe formës së komunikimit poetik me lexuesin, janë të vendosura në ciklet: “Ngjarje që flasin”, “Poema e lirisë”, “Krenari e jo mahi”, “A vret ndjenja e gjakut” dhe “Lazdrajkë që rrëmben” të cilat bëjnë bashkësinë poetike të “Përballjes”. Parathënia, komentet dhe vlerësimet e miqve në “Mesazhe e dedikime miqsh” dhe “Pikëpamjet”, vijnë si pjesë përcjellëse që e plotësojnë librin, duke përkrahur ndërtimin e një fizionomie të qëndrueshme dhe të mirëpajisur.
Kështu, poezia e Adem Berishës shquhet për vargun epiko-lirik i cili përshkon dukshëm krijimtarinë e tij e i cili i rri pranë frymës autoktone të ligjërimit epiko-heroik. Harmonia e vargut sjell ritmikën poetike që na kujton melodinë popullore dhe përafron me nuancime të këngës rapsodike duke mos iu shmangur kapjes së fijes së ngjarjes që në nismë si tek “Amanet që pret . . . ”, “Hallkë çeliku e historisë” dhe ndonjë poezi tjetër që i përafrohen këngës rapsodike. Tek Adem Berisha veçojmë edhe stilin fishtian e atë të poezisë së traditës që korrespondon me vargun epik, i transponuar mirë në mesazhin që ajo përcjell. Një numër i konsiderueshëm i këtyre poezive, përveç strukturimit katër vargjesh, ritmit, rimës, vargut konsonantik dhe semantikës që dominojnë pothuajse në tërë përmbledhjen poetike, kanë edhe funksion të perceptimit të tërësisë motivore dhe asaj tematike.
Që në fillim të shkrimit poetik autori shpalos qëndrimin, mallin dhe gatishmërinë që kurdoherë të sakrifikohet për “At-Mëmëdheun” e tij sa herë të jetë nevoja. Baraspeshimi i fajit me atdheun shpalos qëndrimin kulmor plot mall:

“Unë nuk jam fajtor pse të dua,
nuk kam faj pse s’rroj dot pa Ty,
Ti më jep edhe krahë për të fluturuar
po pati këtu fajtor, jemi që të dy”.
(“Kush është fajtor”)

Ligjërimi poetik vazhdon rrugëtimin gjithandej nëpër ciklet e radhës duke i kënduar vendit, personaliteteve të merituara të kauzës sonë, figurave të artit e kulturës si dy shtyllat themelore të një kombi por, një veçanti krijuese vjen nga kjo penë edhe me synimet për socializimin me situatat dhe ndryshimet e rrjedhave shoqërore të vendit të tij. “Poema e lirisë” shtrin rrezeveprimin e sajj në gjithë hapësirën ku lufta dhe heroizmi flasin me emra të përveçëm si Isa Boletini, Hasan Prishtina, Dedë Gjo Luli, Sadik Rama i Gjurgjevikut, Azem Bejta, Adem Jashari, Azem Hajdini-Xani, Abdyl Krasniqi e tjerë, të cilët dëshmuan vlera sublime për kauzën kombëtare në etapa të ndryshme të së kaluarës dhe të tashmes.
Cikli poetik “Maja e madhështisë” vjen me përkushtime të dedikuara emrave të kulturës, humanizmit, vlerave dhe miqësisë që kurorëzohen me falënderimet dhe mirënjohjen e autorit përgjatë gjetjeve frymëzuese bazuar në faktografinë e vlerave dhe ngritjen lapidare të shumë personaliteteve ndër të cilat spikatën dr Silva Bala, Nexhmije Pagarusha, Elena Gjika, Xhevë Lladrofci etj.
Nga modestia e autorit që temat e ngjarjet ti prek kujdesshëm dhe pa bujë, takojmë edhe ciklin me motive të dashurisë “Lazdrajkë që rrëmben”, në shtjellimin e të cilit edhe pse i vogël si vëllim, ndihet një sensitivitet i hollë i autorit, pa pasur për pretendim përshkrime të ngjarjeve por, me një qasje të kujdesshme dhe shprehje të ndjenjave të theksuara të dashurisë si tek poezia “Lazdrajkë po, por e mirë” ku citojmë: “Le t’i fal kësaj shpirt e zemër/pa u kursyer e menduar fare,/kjo ka një e më të bukurin emër/Aurora, “lazdrajkë” - sirenë shqiptare”.


Grotesku dhe sarkazma - pasqyrime të jetës që provokon

Shpërthimi i protestës së zëshme përmes vargut në shumë poezi, vjen si prodhim i një pakënaqësie të grumbulluar prej kohësh në përballje me dështimet dhe keqinterpretimet e ndryshimeve të shoqërisë si dhe abuzimet me vlerat e mirëfillta.
Emërtimi i cikli “A vret ndjenja e gjakut” tingëllon qortueshëm për “paradokset” e njerëzve dhe shikimin në “retrospektivën” e bujshme të veprimtarisë anakronike të tyre, nëpërkëmbjen e vlerave të shumta nga puthadorë e keqbërës të sojit të veçantë, që kryesisht karakterizon frymën e poezisë të përshkuar nga sarkazma dhe ironia. Ky cikël që simbolikisht është rrumbullakuar në frymën e ngjarjeve, po të zbërthehet në kuptimësinë e tij, nënkupton gjithçka që në vete ngërthen tematika e trajtuar, me insistimin për luftimin e shpirtligjve, veprimeve primitive, abuzimeve dhe devijimeve shoqërore që për tendencë kanë prishjen e gjakut të njeriut të mirë. Në një periudhë të gjatë kjo ishte “sëmundja e kohës” e cila gllabëron vlerat e arritura me angazhimet dhe përkushtimin e njerëzve të devotshëm që për ideal kishin lirinë, progresin dhe ngritjen permanente të vlerave del sheshit se keqbërësit injorantë nuk kanë kohë dhe ideale të shëndosha por, kanë interesa dhe ambicie për përfitime të pandershme nga veprimet e tyre të errëta, veti këto të këqia të cilat me penën e tij të mprehtë i kapë autori duke i trajtuar në mënyrë të rreptë, plot sarkazëm, ironi deri në përbuzje. Groteska e kësaj kaste njerëzish shkon aq larg sa bën të humbasësh durimin për të shfryer mllefin deri në masën e urrejtjes:

‘‘Po ju nga erdhët oj faqja e zezë, o të mjerët ogurzi?!
Po, po e di, ju jeni vetë djalli me shpirtin e tij të zi!
Oooh! Ik ti or sojkeq! Merr botën në sy, tretu e ik, iiiiik!
ik nga tokë e shenjtë diku larg në Azi, Australi, Afrikë...”.
(”Turpi nuk ka brirë”)

Në një periudhë të gjatë kjo ishte “sëmundje e kohës” me tendencë për të gllabëruar vlerat e arritura me djersë e gjak të njerëzve që për ideal kishin atdhedashurinë e lirinë, civilizimin, kështu që poeti tek pikëpamjet e tija ndër të tjera shprehet: “Është e pafalshme të shtiresh atdhetar kur veprat të nxjerrin antikombëtar!”
Kjo që u shqyrtua këtu dhe në shumë poezi tjera të këtij cikli si: “Myk mesjetar”, “Mjeranët”, “Në duel me shpirtligësinë” e ndonjë tjetër, flasin për përkushtimin e Adem Berishës, gjithnjë duke synuar ndryshimin e veseve dhe karaktereve të ulëta njerëzore në shoqërinë e re. Kjo e keqe duket sheshit dhe kërkon trajtim të kujdesshëm mbase për një kohë më të gjatë.


                                                   
 Përmbyllja si mesazh

Gjatë leximit të poezisë së Adem Berishës, veçanërisht kësaj të fundit, vërejmë një kronologji të zhvillimeve dhe ngjarjeve të shumta historike, kulturore dhe sociale, në zinxhirin e jetës dhe aspiratave shekullore të ngritjes nga harresa, sfidimit të lirisë shpirtërore në kontekstin e rindërtimit të jetës, përpjekjeve të pareshtura për kapërcimin e ngecjeve të shoqërisë në periudha të ndryshme kohore, në përballje me realitetet e krijuara.
Nga përshtypjet e lexuesve dhe adhuruesve të fjalës poetike, që kanë bërë komente të ndryshme dhe përkushtime poetike për autorin e këtij libri, shihet qartë se kjo poezi lexohet dhe absorbohet mirë nga masa intelektuale dhe krijuese. Këtu veçohen mendimet dhe vlerësimet e shkrimtares, publicistes dhe veprimtares së shquar Këze (Kozeta) Zylo, Alma Papamihalit, Gentian Banajt, Riza Çatos, Edmond Shallvarit, Tonin Nikollit, e ndonjë tjetër që do t’i takojmë në vijim.
Vlera e poezisë së Adem Berishës matet me ndjesinë që bartë dhe peshën e mesazhit që sjell përgjatë rrugëtimit të saj në kodin etik e historik me insistimin për kapjen e bërthamës së qëllimit derisa qëllimi dhe synimi i saj është ndreqja e defekteve të shoqërisë dhe ndërtimi i saj mbi baza të shëndosha si një inspirim krijues dhe si imperativ për të favorizuar e ndërtuar një të ardhme të ndritur të shoqërisë dhe vendit të tij, shikuar në prizmin e qasjes poetike.

Xheladin Mjeku: NË VEND TË NGUSHËLLIMIT

KRENOHEMI ME VIRTYTET ATDHETARE
DHE VEPRËN TËNDE

Nga XHELADIN MJEKU

Lajmi për vdekjen tragjike të Adem Berishës-Gjurgjevikut ishte dhimbje e papërshkruar

         Mbrëmë biseduam miqësisht, e sot po ngushëllohemi tepër dhimbshëm. Kjo është  e papërshkruar në këto çaste kur lajmi i kobshëm bie rrufeshëm në veshët tanë dhe lëndon zemrat e të gjithëve. Dhimbje kaq të madhe vështirë se kam përjetuar ndonjëherë dhe kjo më bën të kuptoj se sa e paskam dashur dhe sa na paska dashur Ai neve, kur ende pa i mbushur njëzetekatër orë nga paralajmërimi se do të takohemi në Prishtinë, na erdhi ky lajm i kobshëm. Sikur kishte një parandjenjë që të takohej me shokët dhe miqtë e tij për herë të fundit. Këtu po jap fjalët e fundit të bisedës që kishim me të para përshëndetjes së mbrëmshme, që fatkeqësisht paska qenë e fundit mes nesh:

    “Nuk di Xheladin, pasi do të jem nesër aty, ndoshta do të shkojmë pak edhe në LSHK, duhet të bëj një  kërkesë, një biografi të shkurtër dhe nga tre libra të titujve të botuar,  kështu më kthyen një përgjegje. Të shohim si do të na premtojë koha”.

      Dhe vërtetë nuk e paskam ditur se është kaq kohë e shkurtër për tu takuar përsëri. E sot kur të prisnim të na takoje atje në Amfiteatrin e Bibliotekës Kombëtare dhe Unversitare në Prishtinë, ashtu si na premtove mbrëmë,  Ti paske marrur një rrugëtim tjetër për të mos u kthyer kurrë më në mesin e miqëve, shokëve, dashamirëve dhe të gjithë atyre që i deshe e të deshën me sinqeritetin prej vëllau, miku, kolegu e bashkëpunëtori të devotshëm. E dhimbshme për të gjithë. Edhe familjes do ti mungosh përgjithmonë, por kur kujtojnë veprat dhe punën tënde që ua le trashëgim  kanë me çka të krenohen që të patën, si djalë, vëlla, prind, pedagog e frymëzues për jetë e liri, që ishin idealet dhe synimi yt përfundimisht. Veprat tua të dëshmuara na bëjnë të fortë edhe neve të gjithëve, miq e dashamirës që të njohëm e bashkëvepruam për të gjallë. Të falënderojmë që nuk na le duarthatë, derisa veprat e shkruara që kemi nga pena jote do të jenë frymëzim që të kujtojmë e të përjetësojmë mesazhin që kishe në shpirt e zemër.  Patjetër do të “Përballemi” me dhimbjen dhe do të mbesim të ngushëlluar me faktin se fjala jote ishte dhe mbetet përgjithmonë udhërrëfyes i rrugës së ardhmërisë, dashurisë për jetë dhe liri. Kjo na bën ta mundim dhimbjen e madhe që ka pllakosur në zemrat tona.

       Kurrë nuk do ta besoja, se kaq shpejt do të shkruaj këto fjalë ngushëlluese pas shkrimit tepër frymëzues dhe me kënaqësi që bëra për librin tënd të fundit. Nuk e paskam ditur pse ngutej ta nxirrje në dritë, por tashmë e kemi të njohur se paske pasur një detyrë tepër serioze që ta përfundosh, për të përcjellur mesazhin tënd tek ne me dëshirën që ta vazhdojmë tutje punën dhe detyrat që na presin në ngritjen e vlerave të lirisë dhe ndërtimin e atdheut. Vërtetë ky mesazh na obligon dhe zotohemi se do të ndjejmë obligim ndaj amanetit tënd.  Sa e  rëndë të jap këtë shkrim ende pa e marrur nga Ti ekzemplarin e librit tënd, por ndihem krenar që të njoha, u takuam, biseduam e bashkëpunuam kaq ngushtë e vllazërisht. 

        Me dhembje të madhe them se ndarja jote nga ne është humbje fizike, por vepra dhe shpirtëbardhësia jote do të mbesin përgjithmonë në kujtesën tonë si mall i pashuar që obligon përfundimisht.

        I lehtë të çoftë dheu i Kosovës që aq shumë e deshe dhe ia kushtove një jetë të tërë duke i kënduar për lirinë  e saj. Familjes dhe të gjithë atyre që të njohën dhe të deshën, që ndiejnë dhembje dhe mungesën tënde,  ju shpreh ngushëllimet e sinqerta me bindjen se vepra dhe kujtimi për Ty  do të jetë i përjetshëm.

Rahovec,
16.05.2012

P.S.

 Ky shkrim u lexua sot ne Mbledhjen komemorative për Adem Berishën-Gjurgjevikun, mbajtur në Kuvendin Komunal të Rahovecit.

POEZI TË DHEMBJEVE PËR DHEMBJEN

POEZI TË DHEMBJEVE PËR DHEMBJEN

Nga: Shaban Cakolli

LULJA LA LULISHTËN – POEZI TË DHEMBJEVE PËR DHEMBJEN

Adem Berisha nga shumë kush nga ne i quajtur (Baca) është njeri i urtër,i mençur me një pregaditje profesionale një intelektual i guximshëm,.krijues me ideale të zjarrta që lidhen me dashurinë e atdheut çështjen e kombit dhe traditës,njeri që me punën e tij na frymëzon dhe me sjelljen e tij prej miku na obligon që ndaj tij të ushqejmë gjithnjë rrespekt e dashuri shpirtërore.Një njeri i qëndresës nëpër sakrifica,mendimtar që shumë i fali arsimit e kulturës,traditës dhe ngritjes së vetdijës për vlerat e kombit dhe gjuhës shqipe,u bë i dashur dhe i rrethuar kudo nga miqët.

Adem Berisha u lind më 03. 05. 1948. në fshatin Gjurgjevik i Madh të komunës së Klinës. Rrjedh nga një familje e varfër fshatare por të pastër për nga ideali dhe përcaktimi kombëtar ndërsa si bonjak qysh nga fëmijëria e hershme, u përball me vështirësitë dhe sfidat që sillnin rrethanat e kohës.. Aktualisht jeton dhe punon në Rahovec si punëtor i administratës komunale në komunë.

Shkrimet e tija, kryesisht poezi, i botoi në përmbledhjen “Krenaria dhe pikëllimi” dhe nëpër faqe të ndryshme shqiptare të internetit ndërsa ky është libri i tij i dytë. Në dorëshkrim ka përmbledhjen e tretë “Përballje”. Arti është padyshim njëri nga mënyrat më thelbësore për zbulimin dhe dhënjen e së vërtetës,kurse e vërteta është vlera më e lartë e shpirtit të njeriut.

Poezia për shkak të natyrës së vet specifike shquhet si instrument për zbulimin dhe dhënjen e së vërtetës,në të cilën gjejmë diçka estetike,romantike,zbukuruese.Megjithatë nuk janë edhe raste të rralla,kur poezia synon zbulimin e të vërtetës së hidhur.Poezitë e tilla dalin disi të rënda,tronditëse,tragjike…… Tragjike nga se vet e vërteta për njeriun është e tillë.Miku,veprimtari dhe krijuesi ynë i shquar Adem Berisha është ndërmjet këtyre dy llojeve të poezisë.Ai ka dy libra me poezi:Të parën”KRENARIA DHE PIKËLLIMI”me të cilën poeti Adem Berisha del me një qark preokupimesh.Vetdija e poetit vihet në mbi historinë,bashkohësinë,problemet shoqërore,psiko-sociale, etike…. me një fjalë poezia e tij fund e krye vehej si shenjë e mardhënjeve në mes njeriut dhe kohës.

"LULJA LA LULISHTEN" NGA ADEM BERISHA

Për të shtjelluar temat poetike të librit të tij të parë”KRENARIA DHE PIKËLLIMI”,duhen kohë dhe zgjërim,por ne nuk do të shoshitemi edhe aq nëpër to nga se për te është shkruar dhe lexuar më parë.Po kthehemi pak në librin më të ri të Adem Berishës”LULJA LA LULISHTEN”, përmbledhje kjo që bie në grupin tematik të dhëmbjeve.Karakteristikë e temës qëndreore del Diellza mbesa e baces Adem,një lule e shkëputur nga lulishtja padrejtësisht,në moshën më të njomë,kur duhej të rritej mes atyre luleve.Eh,një dorë e shkëputi padrejtësisht dhe e ndau nga lulishtja! Problemi jetë-vdekje çështje metafizike të ekzistencës,dhembja,vetmia,shpresa,shfaqen si vargje tematike që deri në fund lidhen me një temë bazë.E vërteta që lidhet me këto poezi,është e vërtetë e hidhur,por kjo dhimbje e nxjerrur nga thellësia e shpirtit të poetit,dhimbje e cila rrokulliset,proteston,gjëmon mbi vargje,dëpërton dhimbshëm në brendinë e lexuesit,dhe lexuesi ndanë dhimbje me poetin.

Pra libri “LULJA LA LULISHTEN”është një traktat mbi dhimbjen,një dhimbje e thellë që lidhet me mungesën e më të dashurit.Ajo e nxitë poetin për një meditim,për të paraqitur dramën shpirtërore,me një ligjerim konkret,i liruar nga figuracionet e tepruara,por që fund e krye është i veshur me një petk të bukur poetik.Situata jetësore ndeshet me dramën e shpirtit të poetit,ku poeti përballë dhembjes qëndron burrëror,i palëkundur.Është një dhembje regjinë e së cilës e ka bërë jeta,kurse regjistrues dhe gjirues është vet poeti.Lidhshmëria e temes plot dhimbje është Diellza Berisha ajo lule më e bukura e lulishtes. Autori nxjerr dhembjen dhe vargëron poezinë,poezinë për poezinë,ku leximi i poezive bëhet përmes dy rrafsheve paralele.

Libri është i ndarë në dy cikle.Në ciklin e parë vet poeti është vetja e parë,që shkrou tematikën e dhembjes të një engjëllushke.Tek ky cikël më së miri na del një mesazh i fuqishëm,një porosi engjëllushke:

Më duani, më kujtoni, por të mos më qani
në zemrat tuaja, përherë të më mbani.

Më mbani në përqafim sikurse dikur
kështu ishte fati im, kurrë i pa imagjinuar.

Do më keni pranë vetës sa herë që më kujtoni
prapë t’i buzëqeshni jetës, atë duhet ta jetoni.

Po derdhet lot për mua, nga vetja do më largoni
qëndrimin në parajsë do të ma vështirësoni.

Nuk dua të ju shoh asnjëherë të mërzitur
mallin për mua mos mbani, si zjarr të fashitur.

Trupi im i njomë, i qetë prehet këtu
ku herët apo vonë do të jeni edhe ju.

Këtë jetë që po rifillojmë, këtu në përjetësi
tok do e jetojmë, s’ndahemi dot përsëri.

Shmangni hidhërimet që kishit në atë botë
kthehuni gëzimeve, serish këtu do të jemi tok.

Kur mbi ju diçka shndrin si rrezja
padyshim jam unë, engjëllusha Diellza.

Së bashku për Diellzen shquhet një poezi e bacës Adem,nga se ai edhe vet i rrethuar mes miqëve dhe krijuesëve të cilët ushqejnë rrespekt dhe dashuri për te,u bë pjesë dhimbje dhe rrespekti për ta,ku bashkarisht ndanë dhimbjen për të e përballuar më lehtë,ku cikli tjetër i librit i tëri fillon dhe përfundon në shenjë të dialogimit të poetëve tjerë me poetin Berisha,të gjithë së bashku një dhimbje për Diellzën,një forcë dhe rrespekt për bacën e nderuar z.Adem Berisha. Nga këtu për lexuesin po shkëpusim një poezi

Me shume dashuri për ty
Gishteza/Sonila Memoci, Belgjikë

Z E M Ë R B A R D H A

Do doja të thosha dy fjalë:
Jeton në zemrat tona
E bukur si gjithmonë
Lloj i veçantë në botë
Zemërbardha jonë
Ah …..jetë e padrejtë.

Krejt për në fund po paraqesim falemnderimin që ndanë baca Adem për bashkëpjesëmarrësit e librit të tij:

Nga: Adem Berisha

Titulli: FALENDERIM PUBLIK PËR SHKRUESIT RRETH DIELLZËS

FALËNDERIM PUBLIK

Unë si gjysh i Diellzës, emri i të cilës tashmë është bërë i njohur për lexuesit e faqeve shqiptare të internetit falë shkrimeve, poezive dhe publikimeve tjera të vëllezërve dhe motrave shqiptare nga Kosova, Shqipëria dhe mërgata shqiptare anë e kënd Evropës e Amerikës, sot karshi gjithë atyre shkrimeve lexova edhe poezi mjaft impresionuese nga fëmijë 12-13 vjeçar, moshatarë të Diellzës : Arlind Gashi nga Lipjani, Edona nga Prishtina, Erëmira Masha nga Bristoli në Angli, Mirzana në SHBA etj, etj. Veçanërisht më bëri përshtypje letra e humanistit amerikan JOE nga SHBA i cili ishte interesuar për engjëllushen tonë dhe nga të njohurit ka kërkuar sqarime e pastaj më është drejtuar me letrën e tij. Unë këtë e kuptoj jo vetëm si ndjenjë të z. JOE por edhe si kulturë, virtyt dhe humanizëm të popullit të Madh amerikan të cilin për të gjitha, nga zemra e falënderoj.

Edhe shkrimet e të rriturve si Besnik Ahmeti, zonja e nderuar Këze (Kozeta) Zylo nga New Yorku, Alma Papamihali e mërguar në Gjermani, Dardan Gashi, Loresa Berisha, Naser Gashi, Shaban Cakolli, Arjola Ziu, Mirjeta Shala, Xheladin Hmza, Agim Metbala, Irena Haska, Sonila Memoci, Ferit Ramadani, Lediana Kapaj nga Franca etj etj, të bëjnë që qartë të kuptosh ndjenjën e madhe të dashurisë, solidaritetit e humanizmit të shqiptarëve, ndjenjën e dhimbjes dhe bashkndjesisë së tyre kur dikush është në hall. Këto, si edhe shumë të tjera, janë virtyte të larta njerëzore që stolisin popullin tim prej shekujsh.

Llava vullkanike e emocioneve të shkruesve për Diellzen, karakterizon shpirtmadhësinë e këtyre vëllezërve dhe motrave të nderuara. Diellza jonë, tashmë e përbashkët, është bërë synonim edhe për humbjet e shumë diejve dhe diellzave tjera shqiptare për të cilët/at unë lutem qe të kenë të lehtë dheun e tokës së tyre amnore dhe i përmotshëm të jenë kujtimi për ata/to ndërsa të dashurit e tyre sa më lehtë të përballojnë dhimbjet.

Në dorën time të vockël e të stërlodhur nga mosha, sëmundja por për më tepër nga dhimbja, është vetëm mundësia qe të bëjë këtë falënderim publik për të gjithë ata që bashkëndjen dhe në çfarëdo forme më ngushëlluan mua dhe familjen time.
Sot në prag të përkujtimit me rastin e trevjetorit të ikjes së engjëllushes Diellza nga kjo botë, në prag të 28 qershorit fatal, unë nuk kam tjetër mundësi që shokëve, miqve e gjithë dashamirëve tua shpërblej gjithë atë që kanë bërë dhe po bëjnë në vazhdimësi por, vetëm do të lutem që zoti i madh me gjithë fuqinë dhe të mirat që ka, të gjithë t’i shpërblejë.

Shkrimet e gjithë shkruesve për Diellzen të cilat janë bërë pjesë e shkrimeve të mia në përmbledhjen “Lulja la lulishten”, si dhe ky falënderim publik, le të mbesin një kujtim i përmotshëm për tërë kohen sa edhe do të jetojë kujtimi për Diellzen.
Ju falem nderit dhe zoti ju bekoftë të gjithëve, i juaji Adem Berisha.

Për në fund ne krijuesit të shquar dhe shumë të rrespektuar Adem Berishës i dëshirojmë shëndet,shumë libra tjerë që nuk kanë
të bëjnë me natyrë dhembje,por gëzimi dhe lumturia